بررسی تغییرات زمانی و مکانی غلظت نیترات و خطرات بهداشتی آن در منابع آب زیرزمینی استان مازندران

کشاورزی فشرده به همراه افزایش فاضلاب های شهری و صنعتی، خطرات بهداشتی منشعب از آلودگی نیتراتی منابع آب زیرزمینی را تشدید می کند. در این مطالعه، تغییرات مکانی و زمانی غلظت نیترات آب زیرزمینی و خطرات بهداشتی آن در استان مازندران، به عنوان یکی از قطب های مهم کشاورزی و دارای تراکم جمعیت بالا در کشور، مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور، داده های غلظت نیترات 1333 چاه شرب و کشاورزی این استان طی سال های 1390 تا 1395 تهیه شد. با استفاده از این داده ها، روند تغییرات سالانه و فصلی غلظت نیترات آب زیرزمینی با استفاده از نرم افزار arcgis10.3 تحلیل شد. خطرات بهداشتی (hq) انسان ها به واسطه قرار گرفتن در معرض این آلاینده نیز با روش پیشنهادی به وسیله سازمان محیط زیست ایالات متحده آمریکا محاسبه شد. علاوه بر این، رابطه عمق آب زیرزمینی و غلظت نیترات آن در فصول مختلف بررسی شد. در طول مدت مطالعه، غلظت نیترات آب زیرزمینی در محدوده ی 0.2181 میلی گرم بر لیتر متغیر بود. میانگین سالانه غلظت نیترات آب زیرزمینی استان مرتبا افزایش یافت که دلیل اصلی آن فعالیت های کشاورزی و استفاده از کودهای شیمیایی بود. میانگین غلظت نیترات در فصل پاییز 15.1 میلی گرم بر لیتر و در فصل بهار 14.5 میلی گرم بر لیتر بود. علاوه بر این، کم بودن عمق سطح ایستابی در اراضی شالیزاری در افزایش غلظت نیترات آب زیرزمینی موثر بود. در مدت مطالعه، کم ترین و بیش ترین hq به ترتیب 0.002 (سال 1390) و 3.88 (سال 1395) بود. در فاصله سال های 1390 تا 1395، میانگین غلظت نیترات آب زیرزمینی در کاربری های زراعی، شالیزاری، مسکونی و باغات به ترتیب 83.6، 88.3، 81.4 و 93.7 افزایش یافت. در این دوره، میزان افزایش hq در این کاربری ها به ترتیب 78.9، 84.5، 85.6 و87 درصد بود. بر اساس نتایج، ارتقای سطح سلامت ساکنین منطقه مطالعه مستلزم کنترل آلودگی آب زیرزمینی به ویژه از طریق بهبود مدیریت آب و نهاده های کشاورزی می باشد.