بررسی تاثیر بخش تقاضای بازار آب بر الگوی کشت بهینه، درآمد کشاورزان و استفاده پایدار از منابع آب (محدوده مطالعاتی مشهد-چناران)

مدیریت تقاضا به عنوان اصولی‌ترین راه کار برای کنترل مصارف آب و مدیریت منابع آب جهت تعادل‌بخشی آن بسیار حائز اهمیت است. در این تحقیق  تاثیر بخش تقاضای بازار آب بر الگوی کشت بهینه، درآمد کشاورزان و استفاده پایدار از منابع آب مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور داده‌های میدانی از 130 بهره‌بردار محدوده مطالعاتی مشهدچناران از طریق پرسشنامه و مصاحبه حضوری در سال زراعی 93-1392 جمع‌آوری و در این مطالعه به کار گرفته شد. بهره‌برداران به دو گروه یعنی گروه کم مصرف (m^3/ha10000) و گروه پرمصرف (m^3/ha≤10000) تقسیم شدند و سپس مدل برنامه‌ریزی ریاضی با در نظر گرفتن چهار سناریوی کم آبیاری (10، 20،30 و 40 درصد) به منظور کاهش آب مورد تقاضا برای هریک از این دو گروه استفاده شد. در ادامه تحلیل حساسیت قیمت استحصالی آب و تاثیر آن بر تقاضا نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مدل نشان داد سطح درآمد کشاورزان نسبت به وضعیت فعلی در الگوی بهینه با کاربرد استراتژی‌های کم آبیاری در گروه کم مصرف و پرمصرف به ترتیب 15.2 و 6.2 درصد افزایش می‌یابد. در حالی که این استراتژی‌ها موجب 99 و 33.6 میلیون مترمکعب آب مازاد در این دو گروه می‌شود. نتایج تحلیل حساسیت قیمت آب نشان داد افزایش قیمت آب در گروه کم مصرف تغییر چندانی در میزان آب مصرفی ایجاد نمی‌کند ولی در گروه پرمصرف این رفتار متفاوت بوده و منجر به کاهش آب مصرفی می‌شود لذا به‌کارگیری سیاست‌های غیر قیمتی هم چون آموزش، ترویج و طراحی الگوی کشت در گروه اول و افزایش قیمت آب تا حدی که موجبات مبادله آب و کسب درآمد بیش تر و استفاده پایدار از منابع ‌آب را در گروه دوم فراهم آورد، قابل توصیه است. هم چنین پرداخت یارانه به منظور سوق کشاورزان به عدم برداشت آب مازاد نیز می‌تواند یکی از راهکارهای پیشنهادی باشد.

Study of Effect of Demand Side of Water Market on Optimal crop pattern, Farmer’s income and sustainable Use of Water Resources (Case Study: MashhadChenaran)

Demand management as a way to control consumption and manage water resource is concerned. Farm data of Mashhad Chenaran plain through questionnaires and interviews was collected from 130  representatives in 2013. All of them divided to two group of water consumption, mean’s that low consumption (<10000 m3/ha) and high consumption(10000 m3/ha ≤). Then mathematical programming model with due attention to four scenarios of water deficit (10, 20, 30 and 40%) was run for each group. Also sensitivity analysis was applied to study effect of water price on demand of water. Result showed while this strategy of water deficit make  99 and 33.6 million cubic meters of excess water in the two groups, the income of farmers increases 15.2 and 6.2 % in low and high consumption group respectively. Result of sensitivity analysis of water price showed that increase of water price does not cause significant changes in water use at low consumption group, but is different in high consumption group. Therefore, non pricing policy for example education, promotion and design of crop pattern is recommendable for low consumption group. For high consumption group, if increase of water price to extent water trading and to use water resources sustainability, water pricing policy is suggested. As well as paying subsidies to farmers may encourage them to non exploitation of surplus water.