ارزیابی کیفیت رسوبات سطحی رودخانه تجن و تعیین سطح آلودگی بوم شناسی

رودخانه‌ها به‌عنوان شریان زنده حوزه آبخیز موجب حیات آن و از دیرباز تعیین‌کننده گستره و استقرار تمدن‌ها به‌ویژه در دشت‌های ساحلی بوده‌اند. رودخانه تجن در دشت ساحلی ساری به‌طور مستقیم از پیامدهای صنعتی شدن، توسعه کشاورزی و شهرها و روستاها دچار آلودگی منابع آب و رسوب شده است. هدف این پژوهش، تعیین کیفیت رسوبات سطحی رودخانه تجن در بازه شهری تا دریا بر اساس غلظت عناصر سمی as, cr, cd, cu, ni, pb, zn و آشکارسازی سطح آلودگی ناشی از آن‌ها قرار گرفت. استراتژی نمونه‌برداری مبتنی بر برداشت 25 نمونه رسوب سطحی بر اساس پراکنش کانون‌های نقطه ای و غیرنقطه ای آلودگی و ریخت شناسی رودخانه‌ای بود. نمونه‌ها آماده‌سازی شده و غلظت عناصر سمی و سولفور با استفاده از دستگاه icpms در وزن خشک با دقت mg/kg و درصد کربن آلی کل به دست آمد. با استفاده از فاکتور غنی‌شدگی و استانداردهای کیفیت رسوب (isqgs, pel, sel)، سطح آلودگی ناشی از عناصر سمی آشکارسازی شد. نتایج به‌خوبی بازه‌های آلوده و پاک رودخانه تجن را مشخص کردند طوری‌که جنوب‌شرق و پایین‌دست شهر ساری از شبه‌فلز سمی as و بالادست بازه شهری و مجاور خروجی پساب‌های شهرک‌های صنعتی به رودخانه از فلز سمی cr و بالاخره کل بازه موردمطالعه از فلز سمی ni دارای سطح مخاطره‌آمیز بودند. همچنین غنی‌شدگی pb در رسوبات پایین‌دست بازه شهری به‌دلیل سوخت فسیلی ثابت گردید. نتایج پژوهش بر اثرگذاری آلودگی‌های شهریروستایی (زهکشی آب‌های سطحی، زباله و نخاله ساختمانی)، پساب‌های صنعتی و کشاورزی و معادن شن و ماسه در آلودگی منابع آب و رسوب رودخانه تجن تاکید دارند.

Assessing the Quality of Surface Sediments in the Tajan River and Determining the Level of Ecological Pollution

Rivers, as the living artery of the watershed, have caused its life and have long determined the extent and establishment of civilizations, especially in the coastal plains. The Tajan River in the coastal plain of Sari has been directly polluted by water and sediment resources as a result of industrialization, agricultural development, and towns, and villages. The aim of this study was to determine the quality of surface sediments of Tajan River in the city to sea range based on the concentration of toxic elements As, Cr, Cd, Cu, Ni, Pb, Zn and to detect the level of pollution caused by them. The sampling strategy was designed to collect 25 surface sediment samples based on the distribution of point and nonpoint pollution sources and river morphology. Samples were conditioned and concentration of toxic elements and sulfur were measured using ICPMS at dry weight with accuracy of mg/kg and percentage of total organic carbon. Using enrichment factor and sediment quality standards (ISQGs, PEL, SEL), the level of contamination caused by toxic elements was detected. The results well identified the polluted and clean ranges of the Tajan River. Accordingly, the southeast and downstream of the urban area of Sari were polluted by the toxic metal of As and upstream of the urban area, and adjacent to the effluent of industrial estates to the river were contaminated considerably by the toxic metal of chromium. Finally, superficial sediments of the Tajan River along the studied range were polluted significantly by the toxic metal of Ni at a risky level. Also, Pb enrichment was proven in the downstream sediments of the urban area due to fossil fuels. The research results emphasize the effect of urbanrural pollution (surface water drainage, construction waste and rubbish), industrial and agricultural effluents and sand mines on the pollution of water resources and sediment of Tajan River.