پژوهش در بازیابی اطلاعات در ایران: تحلیل علم‌سنجی و مصورسازی علمی

پژوهش حاضر به بررسی علم‌سنجی مقالات حوزه بازیابی اطلاعات ایران، نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام از ابتدای طرح موضوع در مقالات فارسی تا سال 1398 پرداخته است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی است که با استفاده از فنون علم‌سنجی، ازجمله تحلیل استنادی و تحلیل هم‌رخدادی واژگان انجام‌گرفته است. داده‌های موردنیاز از پایگاه اطلاعاتی «نمایه استنادی علوم جهان اسلام» استخراج‌شده‌اند. جامعه آماری تعداد 395 مقاله پایگاه استنادی علوم در حوزه بازیابی اطلاعات است که برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای «بیب اکسل»، «ووس ویور» و «اکسل» استفاده شد. «رحمت‌الله فتاحی» با 11 مقاله و 16 استناد بیشترین تعداد مقاله و استناد را داشت. 72/77 درصد مقالات به‌صورت مشارکتی و رویکرد دونویسندگی با 154 مقاله بیشترین رویکرد هم‌نویسندگی بوده است. در تالیف مقالات 626 نویسنده مشارکت داشتند که 923 بار در مقاله‌های مختلف تکرار شدند. بزرگ‌ترین شبکه هم‌نویسندگی شامل 27 نویسنده است. «نجلا حریری»، «فریده عصاره» و «سعید رضایی شریف‌آبادی» به ترتیب بالاترین امتیاز را ازنظر مرکزیت رتبه، بینابینی و نزدیکی داشتند. کلیدواژه‌های «بازیابی اطلاعات»، «موتورهای جستجو» و «اینترنت» پرتکرارترین کلیدواژه‌ها بودند. زوج‌های هم واژگانی «جامعیت-دقت بازیابی»، «اینترنت-موتورهای جستجو» در رده اول و دوم پرتکرارترین زوج‌های هم واژگانی قرار داشتند. خوشه‌بندی موضوعی مقالات این حوزه حاکی از وجود هشت خوشه موضوعی، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات»، «ذخیره و بازیابی در نظام‌های اطلاعات»، «رفتار اطلاعاتی»، «نمایه‌سازی»، «مدیریت اطلاعات و علم‌سنجی»، «موتورهای جستجو»، «جامعیت و مانعیت» و «سواد اطلاعاتی» بود. استقبال از رویکرد هم‌نویسندگی در تولید آثار علمی حوزه بازیابی اطلاعات نشان‌دهنده تمایل نویسندگان به تالیف پژوهش‌های مشترک است و نویسندگان این حوزه باید تلاش بیشتری برای تولید مقالات باکیفیت داشته باشند تا میزان اثرگذاری و استنادپذیری آن‌ها بیشتر شود. بزرگ‌ترین خوشه این حوزه، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات» است که نشان‌دهنده اهمیت این موضوع در حوزه بازیابی اطلاعات است و کوچک‌ترین خوشه، «سواد اطلاعاتی» است که لازم است پژوهش‌های بیشتری در این زمینه انجام شود. این مطالعه ضمن دادن تصویری کلان از پژوهش‌های بازیابی اطلاعات در ایران، الگویی برای ترسیم ساختار علمی حوزه‌های مشابه فراهم می‌کند و به سیاست‌گذاران پژوهش در این حوزه در اتخاذ تصمیم برای مدیریت تحقیق در این حوزه کمک می‌کند.

information retrieval in iran: a scientometric study and scientific visualization

nowadays, bibliometrics has been an interdisciplinary field with all scientific fields as its scope. the present study is related to the scientometric study of articles in information retrieval produced in iran from the beginning of the topic in persian papers to 2019. this research was an applied research which has been done using scientometric techniques such as citation analysis and co-word analysis. the data required for this research have been extracted from the &islamic world science citation& database. the statistical population was 395 articles in the field of information retrieval, which was analyzed using &bibexcel,& &vosviewer,& and & excel& software packages. some inconsistencies in author names and keywords have been tried to be unified. there was an increasing trend in published papers and received citations. highly-cited and most influential authors in the field are well-known in the field. &rahmatullah fattahi& is in the first place with 11 articles and 16 citations. 77.72% of the articles have been authored in groups (two or more authors) and the two-authored approach with 154 articles has the most co-authorship approach. six hundred twenty-six authors participated in writing the articles, which were repeated 923 times in various articles. the largest co-authorship network consists of 27 nodes (authors). &najla hariry,& &farideh osareh,& and &saeed rezaei sharifabadi& have the highest score in terms of the centrality of rank, intermediate, and closeness among other researchers, respectively. the keywords &information retrieval,& &search engines& and &internet& were the most frequently used keywords in the field of information retrieval. the word pairs of &recall - retrieval accuracy& and &internet - search engines& were the first and second most frequent pairs of co-occurring-word pairs, respectively. thematic clustering of articles in this field indicates the existence of eight subject clusters: &search, processing and evaluation information,& &storage and retrieval in information systems,& &information behavior,& &indexing,& &information management and scientometrics,& &search engines,& &precision and recall& and &information literacy.& co-authorship network showed that authors in the field tended to author with collaborating each other. considerable items on information retrival have been published in persian the acceptance of the co-authorship approach in the production of scientific works in information retrieval indicates the willingness of authors to write co-authored research. however, considering that 54.9% of the authors of this study did not receive the h index, the authors should make more efforts to produce quality articles. the largest cluster of this research is the &search, processing and evaluation information& cluster, which indicates the importance of this issue in information retrieval, and the smallest cluster is the &information literacy& cluster, which needs further research in this research field. the study helps authors identify hot topics and highly-considered subjects in information retrieval and provide a pattern for conducting scientometric analyses in similar fields.