مصلحان اجتماعی تاملی درپیام‌های بشری عارفان ایران و شبه قاره

از هر طرف که رفتم، جز حیرتم نیفزودزنهار از این بیابان وین راه بی نهایتاز قرائن و شواهد تاریخی مشهود است که تعداد قابل ملاحظه ای از عارفان ایرانی، به تدریج و طی قرن‌های متمادی عازم شبه قاره و سرزمین‌های دیگر شده اند و بعضی از آنها برای نخستین بار به تبلیغ و تدریس معارف اسلامی و ترویج زبان و فرهنگ ایران زمین توام با سلم و صلح و صفا بین اقشار مختلف جوامع، اهتمام کرده اند و مساعی جمیل و روش‌های مطلوب و مجاهدت‌های آنان و یاران هنرمندشان با سرمایه ای از علم و عمل و فن و تقوا و بینش والا، موجب شد که فرهنگ و تمدن آن سرزمین‌ها، از ارزش والای بشری و فرّ و شکوه اسلامی برخوردار گردد و شالودۀ تعالیم آنان به قدری گسترش یابد که فرهنگ مناطقی به طور زیبا و چشمگیر دگرگون شود و عنوانی دیگر گیرد؛ مثل منطقۀ کشمیر که میر سید علی حسینی همدانی ملقب به علی ثانی، عارف و عالم و نویسنده بزرگ در قرن هشتم هجری در مدتی کمتر از هفت سال با متد جامع و جذّاب و روش‌های فوق العاده ای که در بالا بردن سطح دانایی و دانشوری و فن و هنرمندی و زیست سالم با همدلی و همفکری میان مردم به کار بست، موجب گسترش عرفان ایرانی- اسلامی و ترویج زبان و فرهنگ غنی فارسی گردید و آن منطقه، به ایران صغیر اشتهار یافت. خانقاه و مسجد باشکوه میر سید موسوم به شاه همدان که در سرینگر بنا کرد و مرکز تعلیم فرهنگ ایران زمین بود همچنان مورد توجه و احترام مردم است و مزارش نیز در شهر کولاب که جزء کشور تازه استقلال یافته‌ تاجیکستان می باشد همواره زیارتگاه خاص و عام است و تالیفاتش نیز بالغ بر 70 کتاب و رساله، مطالعه می شود.گویند میر سید علی به صحبت هزار و چهارصد نفر از اولیاءالله رسید و غریب تر، آن که چهارصد تن را در یک مجلس دید و اکنون نیز بیشتر از هر زمان دیگری، به پیام و منش و سلوک او، احساس نیاز می شود و بسزاست که ضمن گرامی داشت یاد و خاطره‌ امثال او، به راستی و درستی پیام انسانی شان برای نسل امروز بازخوانی شود و تعلیمات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و هنری و اندیشه‌هایشان به دیده‌ توقیر نگریسته گردد.با توجه به محدود بودن زمان ایراد سخن در همایش و با عنایت به گستردگی موضوع، برای نمونه در متن مقاله به ویژگی‌های علمی و اخلاقی چند عارف اثرگذار نظیر علی هجویری، مخدوم نوح سهروردی، زکریا ملتانی، عثمان مروندی، میرسید علی همدانی، شاه عبداللطیف بهتایی، شیخ حسن خرقانی، مولانا جلال الدّین رومی، عطار نیشابوری، فاروقی مشهور به سچَّل سرمست و جز آن اشاره می کنیم که بررسی زندگی و شخصیت و روش و منش و صفای باطنی که در ارتباطات اجتماعی و مراوده با مردم و سرزمین‌ها داشته اند پس از گذشت قرن‌ها، هنوز می تواند در بهسازی اندیشه و تصحیح ذهن مردم امروز، و در شیوه‌ حکومت داری و تدبیر مدن و آشتی و مهربانی در کشورهای اسلامی، کارایی داشته باشد. آنان که در زمرۀ حق جویان و پاکبازان یاد می شوند (نه صوفی نمایان و مدعیان درویشی)، چراغ راه و راهنمای کسب مکارم اخلاق و صفای درون بوده اند و گسترنده‌ سلم و صلح و صفا و مودّت و نیک خواهی، و برحذر دارنده‌ نزاع و کشمکش و قتل و خون ریزی و تقشّف فکری و تحمیل عقیده و تعصّب کور که با تاسف، جهان امروز به ویژه دنیای اسلام، به شدت گرفتار آن شده و آرزوی صلح و امنیت و گسترش عدل و داد دارد.