معرفی و نقد و بررسی نسخہ خطی تاریخ پنجاب

سرزمین پنجاب از آغاز با تاریخ شبہ قارہ ارتباط تنگاتنگ داشتہ است و مردم منطقہ پنجاب (پاکستان کنونی) بہ خاطر برخورداری از ادیان و عقاید متفاوت نقش خاصی در تداوم مناسبات اجتماعی و فرھنگی ایفا کردہ اند؛ سیک ھا، ھندو ھا و مسلمانان از جملہ باشندگان این خطہ می باشند۔ تاریخ مذھب سیک از پیشوای روحانی سیک بہ نام بابا گورو نانک شروع می شود۔ متن مقدس گرنتھ گورو صاحب نام دارد و بہ زبان پنجابی نوشتہ شدہ است و سیک ھا نسخہ خطی مقدس خودشان نیز ھمچو پیشوای روحانی خودشان می دانند و بہ این نسخہ خطی احترام ویژہ ای قائل ھستند۔در دوران سیکھا ایالتھا بہ نام مثل معروف بودند و قلمروی آن ھا از دوازدہ مثل تشکیل شدہ بود و رنجیت سنگھ در عھد خود ھمہ مثل ھا را زیر نظارت خود آوردہ بود۔نسخہ خطی تاریخ پنجاب کہ منحصر بہ فرد است در نسخہ خطی خانہ دانشگاہ پنجاب نگھداری می شود۔ این نسخہ بہ جھت تاریخ سیک ھا بالخصوص دور مھاراجہ رنجیت سنگھ و پنجاب اھمیت زیادی دارد، چرا کہ دربارہ تاریخ سیاسی، اجتماعی، فرھنگی و اقتصادی منطقہ پنجاب مرجع و ماخذ نخستین بہ شمار می رود و نشان گر فتوحات قلعہ ھا، شھرھا مختلف می باشد۔ مطالعہ تاریخ پنجاب اطلاعات مفیدی دربارہ نخبگان سیاسی و مذھبی و ارتشی و راجگان، شرایط فرھنگی و اجتماعی پنجاب در قرن 19 فراھم می کند و از انواع آداب و رسوم، البسہ، زیورات، آلات و ابزارھا و اقسام پارچہ تصویر و تصور ارزشمندی ارایہ کردہ است۔اگر چہ این نسخہ خطی زبان پارسی مربوط بہ قرن نوزدھم میلادی است و در قیاس با زبان پارسی ایران اندکی تفاوت است زیرا کہ در قرن نوزدھم زبان پارسی در شبہ قارہ آمیختہ بہ زبان ھای سنسکرت، پنجابی و زبان ھای محلی و انگلیسی می باشد و کلمات زبانھای بو می فراوان بکار رفتہ است بطوری کہ متن را کمی دشوار و پیچیدہ می سازد۔ با وجود تشبیھات و ضرب المثل ھای فراوان، اشتباھات املائی زیادی نیز در نسخہ دیدہ می شود کہ تصحیح و بازنویسی شدہ است کہ در مورد آن موضوعات در مقدمہ مفصل بیان خواھیم کرد۔