فرھنگ اسلامی و عرفان

در این مقالہ سعی کردہ ایم کہ تکامل فرھنگ اسلامی را در یک نمودار نشان بدھیم۔ در نمودار ما ھم مبانی نظری و ھم مبانی عملی وجود دارد۔ فرھنگ اسلامی را چہ کسانی می توانند چنانچہ باید و شاید تشکیل بدھند؟ فرھنگ اسلامی را فقط پیروان راہ انسان کامل می توانند بہ تکامل برسانند۔ از این جھت ھم نمودار ما با انسان کامل شروع می شود و تا عرفان و تصوف ادامہ پیدا می کند۔ چون اسلام خودش یک اقیانوس بیکران است و فرھنگ اسلامی ھم امواج ھمان اقیانوس می باشد آنھا را نمی توان در یک مقالہ بیان کرد۔ ما تصمیم گرفتیم کہ برای خلاصہ، مطالب نیاز بہ نموداری ھست کہ در آنجا تمام محورھای اصلی مقالہ نشان دادہ شود۔ محورھای اصلی مقالہ: محمد (ص) انسان کامل است۔ محمد (ص) دین و قرآن را بہ انسانھا رساندہ است۔ انسان باید بکوشد کہ ھم دین و ھم قرآن را خوب یاد بگیرد۔ پس از طی مراحلی کہ در نمودار نوشتہ شدہ است انسان می تواند بہ عرفان برسد۔ اگر انسان بہ عرفان رسید قلب او جایگاہ تابش انوار الھی خواھد بود۔ نمودار با انسان کامل شروع می شود و تا عرفان می رسد۔ ویژگی نمودار ما این است کہ اول و آخرش نجات انسان است۔ برای نجات انسان، فرھنگ اسلامی کہ شامل ھمہ چیزھای نمودار ما می باشد مھم است۔ در این مقالہ مبانی نظری و علمی عرفان و تصوف بیشتر با تفسیر قرآن مقایسہ شدہ است۔ زیرا ھم تفسیر قرآن و ھم عرفان اسلامی یک مسیر تکامل را طی کردہ است۔ بعد از آن نقش علم حدیث در تفسیر و تصوف بیان شدہ است۔ در آخر تاریخچہ تصوف، مراحل رشد آن بہ صورت مقایسہ ای تحلیل شدہ است۔