جلوه های عرفان در شاهنامه

سخن از عرفان و حماسه گفتن در کنار یکدیگر بنابر تعاریف و تقسیم بندی های کلاسیک و باورهای رایج در بارۀ ژانرهای ادبی، در ابتدای امر ممکن است، متناقض به نظر برسد. اما کمی تامل و ژرف اندیشی دربارۀ محتوای شاهنامه ما را به سوی این مطلب رهنمون می سازد که حماسه ملی ایران گذشته از داستانهای پهلوانی و رزم های قهرمانی، سرشار از داستانهای غنایی و مفاهیم و دورنمایه های فلسفی و معرفت شناسانه است که می توان آنها را با برخی اصول حکمی و عرفانی تفسیر و تبیین کرد. از سوی دیگر بخش بزرگی از شاهنامه جنبه تعلیمی قوی دارد که شاعر در طی آن مسائل گوناگون اخلاقی، ‌سیاسی و اجتماعی را از زبان شاهان ، موبدان و قهرمانان داستانها بیان می کند، تعلیماتی که فصل مشترک شاهنامه و آموزه های عارفانه است.کنش های خارق العاده، مفاهیم متعالی نهفته در بطن اسطوره ها، موجودات رمزآلود و کردارها و گفتارهای نمادین در شاهنامه دستمایۀ بسیاری از اندیشمندان اهل معنا و تاویل شده است و هرکدام به نوعی تعابیر و تفاسیری در این باره آورده اند که برخی از آنها در این مقاله ذکر می شود. اما آنچه که محور اساسی این پژوهش است، مرگ اندیشی فردوسی و بیان و توصیف مرگ محتوم همۀ قهرمانان و شاهان شاهنامه و تاکید بر ناپایداری این سرای سپنجی و القای تعالیم مترتب بر آن چون نداشتن حرص و آز واختیار آزادگی و رهایی است، آنچه که همۀ آموزه های عرفانی و عارفان بزرگ درصدد آموزش آنها به شیوه های گوناگون بوده اند.