تحلیل دو اثر از سلطان محمد در شاهنامه‌ی طهماسبی به روش نشانه‌شناسی اجتماعی تصویر

نگاره‏های سلطان محمد، استاد برجستۀ مکتب تبریز دوم، همگی به‌لحاظ بصری دیدنی و ستودنی است. پژوهندگان بسیاری این نگاره‏ها را از جهت فرم و تکنیک‏های اجرایی، با نگاه زیبایی‌شناختی یا با تمرکز بر وجوه عرفانی بررسی کرده‌اند؛ ولی دربارۀ جهان‏بینی و عمق نگاه فرهنگی و اجتماعی سلطان محمد کمتر سخن رفته است. در این پژوهش، با انتخاب دو اثر از سلطان محمد نگارگر که حاوی تصویرسازی‏هایی از دیوان نیز است، دلالت‌های معنایی تفسیر شده است. هدف از این تحقیق خوانش سویه‏های اجتماعی نشانه‏های بصری، براساس رویکرد نشانه‏شناسی اجتماعی است؛ الگویی که برمبنای آن ترکیب‏بندی، رنگ و خط، حرکات، حجم‏ها و شمایل در راستای تفسیر دلالت‏های معنایی به‌کار گرفته می‏شود و نیز به اوضاع اجتماعی و شرایط تاریخی خارج از متن تصویر توجه می‌شود. یافته‏های پژوهش نشان می‌دهد سلطان محمد تبریزی در تصویرسازی‏های خود از دو داستان در بخش اسطوره‏ای شاهنامه که دیوان نیز در آن حضور پررنگی دارند، در عین بازنمایی تقابل خود و دیگری، استقلال رای خویش را به‌نمایش گذاشته و با رد سرکوب «دیگری»، آثارش را به خرده‏روایتی در تقابل با گفتمان مسلط روزگار خود، مبنی بر یکسان‏سازی فرهنگی، تبدیل کرده است.

the analysis of two paintings of tahmasebi shahnameh by sultan mohammad based on the social semiotics

the paintings of sultan mohammad, a prominent master of the second tabriz school, are all visually spectacular and praiseworthy. many studies have examined these paintings in terms of form and execution techniques, from aesthetic perspectives or focusing on mystical aspects, but less about the worldview and depth of sultan mohammad’s cultural and social point of view. this study tries to interpret the semantic meanings by selecting two works by sultan mohammad that also contain illustrations of the demons. the present study has applied the approach of social semiotics to read the social aspects of visual cues. a model based on which composition, color and line, movements, volumes, and icons are used to interpret semantic meanings, as well as social situations and historical conditions outside the text that has been considered. the findings of the research indicate that sultan mohammad tabrizi in his illustrations of two stories in the mythological section of shahnameh in which demons also has a strong presence has shown the independence of his opinion and through the rejection of suppression the otherness his works have become a sub-narrative; in contrast to the main discourse of cultural unification in that era.