روایت سازی کرونوتوپیک در ادبیات نمایشی: بررسی موردی نمایش‌نامۀ گزارش خواب اثر محمد رضایی‌راد

باختین تمایل دارد ادبیات را به‌مثابۀ گفت‌وگویی دوسویه میان متن از یک طرف و دانش پیشین نویسنده و خواننده از طرف دیگر لحاظ کند. طبق نظر هالکوییست، در جهان پساکانتی باختین، یگانه ابزار ما برای داوری دربارۀ صحت تجربۀ معرفت‌شناختی، کرونوتوپ است. کرونوتوپ‏ها واحد‏های شناختی هستند که نویسنده و خواننده برای اینکه به عوامل مفهومی متفاوت از لحاظ متنی (زمینه‏ای) و تاریخی ساحت ببخشند، آن‌‌ها را به‌کار می‏گیرند. به‌اعتقاد باختین، ادبیات فقط زمانی درک می‏شود که بر گفتار ادبی از یک سو و فعالیت‏های ذهنی و اجتماعی از سوی دیگر تاکید شود. در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیلی توصیفی، روش استدلال استقرایی و روش کیفی در تحلیل داده‏ها، جنبۀ پی‌رنگ‌ساز مفهوم کرونوتوپ در شکل‌گیری روایت نمایش‌نامۀ گزارش خواب اثر محمد رضایی‌راد بررسی شده است. از آنجا که زمان و مکان در این نمایش‌نامه دو عنصر بنیادین در شکل‌گیری روایت به‌شمار می‌آید، هدف پژوهش حاضر این است که نشان دهد نویسنده چگونه و از چه راه‏هایی دست به ترکیب این دو عنصر برای ساختن روایت زده ‏است. براساس نتایج پژوهش، درک جهان نمایش‌نامۀ محمد رضایی‌راد در گرو ادراک پیوستگی این دو مفهوم و انواع تاثیرات آن‏ها بر یکدیگر در تلقی باختین از کرونوتوپ است. این قرائت کرونوتوپیک همچنین نشان داد نویسندۀ نمایش‌نامه علاوه بر کارکرد پی‌رنگ‌ساز/ روایت‌ساز، از مفهوم کرونوتوپ به‌مثابۀ استراتژی معنایی و شناختی سود برده‏ است؛ چنان‌که گویی زمان تاریخی گذشته بر زندگی سه نسل از انسان‏های حاضر در مکان نمایش‌نامه بدون حضور و قرارگیری در این پیوستار زمانی مکانی فاقد معنا و هویت خواهد بود. در این پژوهش، افزون بر بررسی نشانه‏های زمانی و مکانی صریح و نشان‏دار، تلاش شده‏ است تا زمان مکانمندی متن با در نظر گرفتن زمان‏های شاخص، وقایع تاریخی و متغیرهای اجتماعی ارزیابی شود. با تحلیل کرونوتوپیک متن براساس یک بوطیقای تاریخی، به‌‏رغم اینکه نشانه‏های پیوستار زمانی مکانی واقع‌گرایانه را می‏توان در نخستین دورۀ گاه‌شمارانۀ نمایش‌نامه مشاهده کرد، دریافت می‌شود که مکانمندی سایر دوره‏ها از نظر تاریخی، فاقد کرونوتوپ واقع‌گرایانه و عینی است و صرفاً تمهیدی روایی به‌شمار می‌آید.

chronotopic narrating in dramatic literature:a case study of the play a report of dream by mohammad rezai-rad

the chronotope is the point of intersection of time and space. the point at which place materializes and time consolidates and comes to life. where that all the abstract elements of the drama find physicality and objectivity and are concluded. dream report is a play that has many components of chronotopic analysis in a literary work. in this play, time is trapped in the space of a long standing antique shop. it is as if the identities of these people are complete in the work when they are present in this place. the conflict in the story of these three generations is a conflict in the chronotopic realm of the world of this antique shop. rezaei rad depicts the history of liberation struggle in the contemporary of iran in the context of this place, it seems that this place is the only intersection of time and place. it seems that the fate of human beings living in this history over a century depends on this chronotope . this intersection of history with a place in the dream report led to our selection for the present work, in which we have examined the importance of time and place and their interaction with each other and the plot through chronotope to explain the concepts desired by the playwright. to achieve this, we will first define the chronotope and enumerate its types, and then we will examine how the play in question in it’s narrative fits into the form of this chronotopic analysis.