گونه‏ های بازگشت به گذشته در روایات قرآنی و کارکردهای هنری آن ها

توالی حوادث و سیر زمانی آن‌ها در قرآن، سیری یکنواخت ندارد؛ بلکه زمان گذشته، حال و آینده با هم تلفیق شده است و گاه در برخی سوره‌ها چند بار تغییر می‌یابد. این تمهید به‌دلایلی مثل کارکردهای تعلیمی، عبرت‌آموزی، پاسخ‏گویی به پرسش‌ها و ابهامات، بیان احکام اخلاقی و دینی بسامد فراوانی دارد. در این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی، مبحث «ترتیب» در «زمان دستوریِ» روایت‏های قرآنی و انواع بازگشت به گذشته و کارکردهای بلاغی و هنری آن بررسی شده است. بازگشت به گذشته در روایت‏های قرآن براساس میزان زمانی بازگشت، به دو دسته گسترۀ بلند و کوتاه تقسیم می‌شود که در نوع نخست، برابر با زمان کوتاه زندگی عادی است و در نوع دوم، فراتر از زندگی شخص و مربوط به آفرینش و خلقت است. این عنصر از نظر تناسب ساختاری با «اکنونِ» روایت یا وصف، در دو حوزه هم‌بافت و دگربافت قرار می‌گیرد. در هم‌بافت، ضمن روایت یک داستان، به حوادث پیشین اشاره می‌شود؛ اما تکمیل‌کننده همان داستان است. در حوزه دگربافت، گاه در سوره‌های غیرروایی و حتی روایی، حوادثی وصف می‌شود که جزو اکنون روایت نبوده، خود روایت مستقلی است. جهش بازگشت از مبدا زمانی نیز در سه حالت آینده به گذشته، گذشته به گذشته و حال به گذشته شکل‏ گرفته ‌است. گستره وسیع زمان، علاوه بر بخشیدن کیفیت ادبی و گستردگی محتوایی و دوری از یکنواختی، عامل مهمی در درک تناسب میان گزاره‌ها و آیات و ایجاد حالت تعلیق و جاذبۀ هنری در داستان‏های قرآنی است.

types of return to the past in qur’anic narrations and their artistic functions

the sequence of events and their time course in the qur'an is not uniform; rather, the past, present and future are combined and sometimes changed several times in some suras. this preparation has a high frequency for reasons such as educational functions, learning lessons, answering questions and ambiguities, expressing moral and religious rules, and so on. this article uses a descriptive-analytical method to consider the issue of order in the grammatical time of qur'anic narrations and examines the types of flashback and its rhetorical and artistic functions. return to the past in the narrations of the qur'an, based on the time of return, it is divided into two categories, long and short, which in the first type is equal to the short time of normal life and in the second type is beyond personal life and related to creation. in terms of structural fit with the present of the narrative or description, this element is placed in two areas of co-texture and non-texture. in all contexts, while telling a story, previous events are referred to; but it completes the same story. in the field of non-texture, sometimes in non-narrative and even narrative chapters, events are described that are not part of the narration now and are independent narrations. the leap from the origin of time is also formed in three states: future to past, past to past, and present to past. the wide range of time, in addition to giving literary quality and breadth of content and avoiding monotony, is an important factor in understanding the appropriateness of propositions and verses and creating a state of suspense and artistic attraction in qur'anic stories.