تاثیر نوع طرح‌واره‌ها بر ساخت روایی در متون علمی و ادبی

هدف از این پژوهش بررسی طرح‏واره‏های تصوری پایه در متون علمی و ادبی و مقایسه آن‌ها در چارچوب زبان‏شناسی شناختی است. به‌زعم زبان‏شناسان شناختی، اهمیت طرح‌واره‏های تصوری به‌عنوان بخشی از سازوکار زبان و تفکر این است که آن‌ها به‏عنوان مفاهیم جسمیت‌یافته اولیه می‏توانند به‌شکلی نظام‏مند ساختار مفاهیم پیچیده‏تر را فراهم آورند. این مهم باعث اجتناب‏ناپذیر شدن واکاوی آن‌ها در بسیاری از زمینه‏ها می‏شود. ضرورت این مسئله موجب شد تا این پژوهش به بررسی طرح‌واره‏های تصوری حجمی، حرکتی و قدرتی جانسون، به‏عنوان طرح‌واره‏های پایه در متون علمی و ادبی به‌عنوان دو گفتمان کاملاً متفاوت، بپردازد. جامعه آماری شامل متون علمی با موضوع زیست‌شناسی سلولی و مولکولی و داستان‏های کوتاه معاصر فارسی زبان است. حجم نمونه شامل بیست مقاله علمی و بیست داستان کوتاه است. روش این پژوهش به‌لحاظ هدف، کاربردی و از نوع کیفی، توصیفی و استنباطی است. نتایج بررسی‏ها نشان می‏دهد که هر سه طرح‌واره در هر دو نوع گفتمان علمی و ادبی کاربرد دارند که بیشترین میزان در متون ادبی به طرح‌واره حرکتی (52 درصد) و در متون علمی به طرح‌واره حجمی (56 درصد) اختصاص دارد و این تفاوت بین فراوانی انواع طرح‌واره‏ها معنادار است. همچنین میزان جملات بدون طرح‌واره (91 درصد) در کل پیکره مورد مطالعه بیشتر از جملات حاوی طرح‌واره (9 درصد) است و این تفاوت بین فراوانی این ‏دو معنادار است. نتایج پژوهش گویای آن است که استفاده از طرح‌واره در متون علمی بیشتر از متون ادبی است و این میزان با توجه به معنادار بودن این تفاوت می‏تواند به‏دلیل ساخت انتزاعی مفاهیم علمی باشد که نیاز به طرح‌واره برای بیان آن مفاهیم را درجهت درک فیزیکی آن تسهیل می‏بخشد.

the study of effect of type of image schemas on narrative structure in scientific and literary texts

the aim of this study is to examine and compare the image schemas in scientific and literary texts within the framework of cognitive linguistics. according to cognitive linguists, the importance of image schemas, as a part of language and thought, is that they, in terms of rudimentary embodied concepts, systematically provide the fundamental building blocks for more complex concepts. that makes their study inevitable in many fields. in this study, we examined johnson’s basic image schemas (i.e. force, path, and containment) in scientific and literary texts, as two extremely different genres. we used qualitative, descriptive, and inferential methods in our examination. the results show that, despite their significant difference (p < .05), all three schemas are used in both scientific and literary genres. the most frequent schemas in scientific and literary texts were containment schemas (56%) and path schemas (52%), respectively. there also was a significant difference between schematic (9%) and nonschematic (91%) sentences (p < .05). we suggested that the observed difference between the two genres may be due to the fact that scientific concepts are more abstract, and the use of schemas facilitates their understanding.