نظام خوانش و تفسیر حکایت در منطق‌الطیر

یکی از اهداف روایت شناسی که معمولاً در پژوهش های زبان فارسی از آن غفلت می شود، بررسی نظامی است که فهم یک مفسر یا گفتمان از حکایت براساس آن شکل می گیرد. در همین راستا، هدف مقاله حاضر معرفی فرایند شکل گیری تفسیر حکایت های منطق الطیر عطار است. در این بررسی، نقش عطار در مقام خواننده/ مفسر پررنگ تر از نقش وی در جایگاه نویسنده حکایت است. پژوهش حاضر درپی پاسخ به این سوال است که آیا در خوانش و تفسیر حکایت در منطق الطیر می توان نظامی تبیین پذیر و مرتبط با تلقی خاص عطار از عرفان تشخیص داد. شیوه این مقاله برای دستیابی به نظام تفسیری عطار عبارت است از ایجاد تناظر میان برخی ویژگی های ساختاری حکایت های درونه ای با تفاسیر عطار از آن حکایت ها. بر این اساس، می توان گفت مفهوم نیستی، به عنوان محور عرفان عطار، بر نظام تفسیر حکایت ها اثری آشکار داشته است. عطار در برخورد با خطوط داستانی متعدد موجود در ساختار حکایت، خطی را برای ارائه تفسیر برمی گزیند که دربردارنده مفهوم نیستی یا یکی از وجوه معنایی آن باشد. قوانین موجود در ساختار این خط داستانی نیز متاثر از همین وجوه هستند؛ بنابراین کنشگران حکایت ها نیز ملزم به تبعیت از این نوع قوانین می شوند. از سوی دیگر، تفسیر حکایت مبتنی بر کنشگرهایی است که کنشی به‌‌معنای فاعلی انجام نمی دهند و بیشتر نقشی انفعالی دارند تا فاعلی. قوانین و کنشگرهای مورد توجه عطار در فرایند تفسیر حکایت، مقولاتی ساختاری هستند که الگو یا گفتمان حاکم بر ذهن عطار را در خوانش داستان آشکار می کنند.

The structure of reading and interpretation of stories in Mantiquttayr

In addition to investigation of the objective narrative structure, another aim of Narratology is manner of understanding and interpreting of narration. This view is based on the relationship between the structure of the text and understanding of author and interpreter. Following this point, this article has explained the process of forming the interpretations of the stories in Mantiq ut tayr. Thus, it can be said “nothing” as a central concept in the Attar’s mysticism has had a clear effect on the structure of reading and interpretation of stories in Mantiq ut tayr. Attar through the multiple story lines in a story, select one that contains one of the components of “nothing” concept. The laws of the selected story line affected by these components, and actants must also subordinate from these laws. On the other hand, interpretation of the story is based on the actants who don’t do any act and mostly have a reactive function. These properties are in relation with the centrality of “nothing” concept in Attar’s mystical view. In the other words, laws and actatnts whose Attar attend to in interpretation process are structural categories that introduce the ruling discourse on Attar’s mind in reading of story.