عناصر ساختاری و معیارهای بازشناسی بی‌اعتباری راوی در روایتگری

راوی به‌عنوان «عامل میانجی» در انتقال روایت (داستان) به شنونده یا مخاطب (روایت‌شنو) مهم‌ترین عنصر و عامل در باورپذیری و حقیقت‌نمایی داستان است. در روایت­های شفاهی معمولاً راوی درپی تاییدی از جانب شنونده است تا به او اختیار دهد که کنش کلامی خود (داستان) را ادامه دهد. بدین ترتیب، در داستان­ها و قصه­های شفاهی، راوی نقش خبردهنده، هدایت‌گر و گاه سرگرم­کننده را برعهده دارد؛ اما در روایت­های مکتوب چگونه می­توان گفته­های راوی را تایید کرد؟ چه معیارهایی این امکان را به روایت­شنو می­دهد تا راوی را معتبر یا نامعتبر بداند؟ جستار حاضر با تمرکز بر دو کانون اصلی روایت (راوی و روایت‌شنو)، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و تکیه بر رهیافت­های دانش روایت‌شناسی، به بازشناسی مولفه‌های ساختاری و شناختی راوی نامعتبر و غیرقابل ‌اعتماد در ادبیات داستانی پرداخته است. نتایج پژوهش حاضر نشان می­دهد فاصله روایی راوی از روایت در داستان و ناتوانی در ایجاد حقیقت­مانندی در خواننده مهم­ترین عامل معتبر یا نامعتبر بودن راوی است و معیارهای شناخت راوی نامعتبر یا غیرقابل اعتماد در داستان‌ها از طریق «تناقض موجود در گفتار و رفتار راوی»، «کم‌اطلاعی»، «تناقض در گفتار راوی»، «تناقض میان داستان و گفتمان» و «آشفتگی و بیمارگونگی راوی» و «منفعت‌طلبی و مصادره به مطلوب راوی» میسر است.