واکاوی انتظام اقتصادی در پیشینه تاریخی و تحلیل کارکردی پلیس: مبنایابی پلیس اقتصادی

خاستگاه و تحول سازمانی که در حال حاضر «پلیس» نام‌ دارد، در طول تاریخ کشورها و ایران نشان از مسئولیت سنگین این نیروی چندوجهی و چندکاره ‏ اگر نگوییم همه‌کاره‏ دارد. پلیس از ابتدا در عرصه مدیریت شهر و روستا و حفاظتِ بندری ظهور یافته و در طول تاریخ، جنبه‌های مختلف مذهبی، سیاسی، نظامی و شبه‌نظامی به خود گرفته است. امور تحت ‌پوشش مسئولیت پلیس بسیار متنوع بوده و گاه گستره‌ای محدودناشدنی داشته است. در جوامع اسلامی افرادی با عناوینی مثل محتسب و شرطه عهده‌دار مسئولیت‌هایی بوده‌اند که با مسئولیت‏های پلیس در تاریخ سایر کشورها تا حدی قرابت داشته است. در ایران پیش از اسلام نیز پلیس نیرویی منظم و تاثیرگذار بوده و در طول تاریخ نام‌های مختلف یافته است. شکل‌گیری اولین نیروهای انتظامی، از جمله با تشکیل «ژاندارمری خزانه» (پلیس اخذ مالیات و عوارض زیر نظر خزانه‌دار) در کنار «ژاندارمری دولتی» همراه بوده است. در یک دسته‌بندی بسیار کلی، وظایف نیروی انتظامی در ایجاد و حفظ و ارتقای نظم و امنیت و آسایش خلاصه می‌شود که تحقق آنها مستلزم فراهم ‌آوردن زمینه‌های ذهنی و عینی و مقابله و برخورد با فعالیت‌های غیرمجاز ضمن ملاحظه امور مرتبط است. از سوی دیگر، این نیرو ضابط عام دادگستری است که درباره کلیه جرایم صلاحیت اقدام دارد و وظایف و اختیاراتش محدود به جرایمی معین یا شرایطی خاص نیست و یکی از وارثان نظام حسبه اسلامی به شمار می‌رود. به‌ تاکید، این مقاله درصدد همه‌کاره جلوه دادن یا افزایش خارج از معمول وظایف و ماموریت‌های نیروی انتظامی در حال حاضرِ جمهوری اسلامی ایران نیست. با وجود این،  عرصه اقتصاد و انتظام برنامه‌ریزی‌شده و هوشمندانه آن در دوران فشارهای فزاینده خارجی، ناکارامدی‌های اجرایی و فسادانگیزی‌های فراتر از انتظار داخلی و تاکید مقام معظم رهبری بر تحقق ناگزیر اقتصاد مقاومتی، عرصه‌ای است که به هر صورت باید در آن جایگاهی شایسته برای نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران تعبیه کرد که پیشینه تاریخی‌ چنین جایگاهی از آن بیگانه نیست و کارکردهای قانونی‌اش به خوبی ظرفیت آن را دارد.