بررسی فرضیه وجود گویش ‌های باستانی در کنار زبان فارسی باستان در استان فارس

در سال 1960، مورگنستیرنه فرضیه‌ وجود گویشی باستانی در جنوب ایران (در کنار فارسی باستان) را مطرح کرد. او تفاوت های گویشی واژه‌ شپش در استان فارس، به ویژه تفاوت آن در گویش کلیمیان و گویش لارستانی در برابر دیگر گویش های فارس و گویش های لُری را یکی از شواهد این تحول دانست. در سال 1382، رضایی باغ بیدی شواهدی مطرح نمود که گویش شیرازی قدیمِ به جامانده در دیوان شاعران شیرازی، بازمانده ای از گویشی قدیم تر است که پیشینه‌ آن به دوره‌ باستان می رسد. مبنای نظر او بقای صامت “ө” باستانی جنوب ایران در گویش قدیم شیراز، برخلاف تبدیل آن به“s”  در زبان فارسی میانه است. پیش تر و برخلاف آن ها، بنابر نظر هنینگ (1934) تحول“s”  به “ө” در دوره ای متاخر از دوره‌ میانه رخ داده است که اثر آن در گویش شیرازی قدیم و فارسی میانه‌ مانوی باقی است. در این پژوهش، شواهدی از ابدال“s”  به “ө” در بعضی زبان ها و گویش های ایرانی همسو با نظر هنینگ ارائه می شود که بیشتر در تقابل با نظر مورگنستیرنه است. شواهدی که در این پژوهش ارائه می شود نشان می دهد که پذیرفتن فرضیه وجود گویشی باستانی غیر از فارسی باستان در شیراز یا فارس با تردید و سوال هایی مواجه است که بی پاسخ ماندن آن ها فرضیه هنینگ را قوت می بخشد و برعکس، فرضیه های مورگنستیرنه و رضایی باغ بیدی را با سوال و فرض های دیگری مواجه می سازد.

on the hypothesis proposing ancient dialects coexisting with old persian language in fars province of iran

morgenstierne (1960) proposed a hypothesis about an ancient dialect in the south of iran coexisting with old persian. as a piece of evidence for this, he pointed to the dialectal differences of words equivalent to the persian word “šepeš” (louse) in fars dialects, especially its difference in kalimi and laristani dialects compared to other dialects of fars. based on what was recorded as “ө” in place of “s” in some words, rezai baghbidi (2003) claimed that the shirazi dialect recorded in poems in the classical texts is reminiscent of an ancient dialect different from old persian. before these two, henning (1934) had regarded the sound “ө” (which later changed to “t”) in some shirazi and manichaean words as a change of the sound “s” that must have occurred in the late middle era of the iranian history. finally, this discussion shows that the old shirazi (or fars) dialect hypothesis faces some questions, which if not answered, result in support for henning’s hypothesis.