نگاه اجتماعی - شناختی به مقولۀ مرگ در زبان عامیانۀ فارسی

زبان‏شناسی اجتماعی - شناختی شاخه‏ای میان‏رشته‏ای است که با تلفیق آموزه‏های دو حوزۀ تشکیل‏دهندۀ آن سعی در توصیف شناختی تنوعات زبان در جامعه دارد. هدف از مطالعۀ حاضر بررسی و توصیف شناختی استعاره‏های مفهومی حوزۀ معنایی مرگ در بافت اجتماعی و کلام عامیانه است. داده‏ها مجموعه‏ای است شامل 332 نمونۀ زبانی (واژه، عبارت و جمله) که از میان ضرب‏المثل‏ها، رقعه‏های ترحیم و سنگ‏قبرنوشته‏های حاوی استعارۀ مفهومی حوزۀ معنایی مرگ انتخاب شده و سپس به‏لحاظ شیوۀ مفهوم‏سازی و نیز حوزه‏های مبدا به‏کاررفته مورد بررسی قرار گرفته است. داده‏ها نشان می‏دهند که مفهوم‏سازی مرگ عمدتاً با مفاهیم جان‌بخشی، جهت، فاصله، هستی، تخریب و اسارت صورت می‏گیرد. در میان حوزه‏های مفهومی یادشده، مفاهیم جان‌بخشی و تخریب نگاهی واحد و بدبینانه به مرگ را نشان می‏دهند، درحالی‌که در سایر حوزه‏های مبدا هر دو طیف معنایی (مثبت و منفی) به ‏کار می‏رود، که بیانگر ماهیت دوگانۀ مرگ در اذهان عامۀ مردم است. در استعاره‏های جان‌بخشی هر دو عامل کنش‏گر و کنش‏پذیر از مفهوم اولیۀ خود دور شده، با حوزه‏های مبدا مختلف مفهوم‏سازی می‌شوند. به علاوه، رقعه‏های ترحیم در مقایسه با سنگ‌قبرنوشته‏ها نگاهی خوش‌بینانه‏تر و عرفانی‏تر به مقولۀ مرگ دارند. یافته‏های این پژوهش دوگانگی‌ها و ابعاد مثبت و منفی نگرش حاکم بر مقولۀ مرگ را در بین عامۀ مردم نشان می‌دهد.

conceptualization of death in persian folk language from cognitive sociolinguistic perspective

cognitive sociolinguistics is an interdisciplinary subfield of linguistics that tries to cognitively describe language varieties in society by means of teachings of its two constituent disciplines. the purpose of this article is to describe the conceptual metaphors of death in folk language within social context. the data were collected from a set of proverbs, funeral and tombstone inscriptions which were then analyzed in terms of conceptualizing death as well as the source domains used for conceptualization. the most frequent types of source domains were personification, direction, distance, existence, destruction and captivity. among the conceptual domains mentioned, personification and destruction show a unified pessimistic view towards death, while in other source domains both positive and negative meanings were used. it shows the dual nature of death in the mind of iranians. in personification, both the agent and the patient depart from their basic meaning and are conceptualized by different concepts. moreover, funeral inscriptions show more optimistic and mystical views than tombstone inscriptions. the findings of this study show the dichotomies as well as the positive and negative attitudes towards death among the language users.