مقایسۀ پدیدۀ تکریم در متون دینی اسلام و زرتشتی

ادوات تکریمی آن دسته از صورت‏های اشاری اجتماعی هستند که به عنوان نشانه‏های ادب و احترام نسبت به برخی مصادیق اسمی و در جهت رمزگذاری شان اجتماعی بالای مخاطب به کار می‌روند. هدف از پژوهش حاضر، بررسی و مقایسۀ الفاظ و عبارات تکریمی در متون دینی اسلام و آیین زرتشتی است. پیکرۀ مورد بررسی، آن دسته از ادوات تکریمی بود که از متون کتبی و شفاهی متعلق به دو دین جمع‏آوری شد و سپس به ‏لحاظ ساختاری، معنایی و کاربردشناسی مورد مقایسه قرار گرفت. بررسی داده‏ها بیانگر یافته‏های زیر بود: در هر دو پیکره، عبارات تکریمی هم در جایگاه قبل و هم پس از هسته قرار می‏گیرند؛ با این تفاوت که در اسلام ادوات تکریم دارای گستره و تنوع بیشتری بوده و ساختار طولانی‏تری دارند و در زرتشتی، عبارات دعایی در جایگاه پس از هستۀ اسمی قرار می‏گیرند. در هر دو پیکره، علاوه بر شخصیّت‌های مذهبی، ازمنه، مکان‏ها، اجسام و پدیده‏های مرتبط با دین که دارای وجهۀ دینی هستند نیز مورد تکریم قرار می‌گیرند. علاوه بر ادوات تکریم عام، داده‏های متعلق به هر دو پیکره حاوی اقلام نشان‏داری بود که در همنشینی با هسته‏های اسمی مشخصی می‏آیند. داده‏ها و مشاهدات متعلق به هر دو دین همچنین شامل رفتارهای کلامی و غیر کلامی ممنوعه (تابوها) بود که می‏توان سکوت را وجه مشترک رفتارهای ممنوعۀ متعلق به دو دین به‏حساب آورد. نکتۀ آخر اینکه نظام‏های تکریمی هر دو دین در سوی مقابل خود حاوی الفاظ و عباراتی هستند که بیانگر نفرت و بیزاری مذهبی است. در کنار شباهت‏هایی که عنوان شد، مهم‌ترین تفاوت بین اقلام تکریمی در دو پیکره را، صرف نظر از فراوانی و گوناگونی این القاب، می‌توان در انگیزۀ کاربرد این اقلام در دین اسلام به‏عنوان یک تکلیف دینی جستجو کرد که آن را تحت عنوان تولّی و تبرّی می‏شناسیم.

Comparison between ‘Honorification’ in Islamic and Zoroastrian Texts

Honorifics are social deixis which serve as signs of respect and politeness for references to certain noun phrases in order to show dignity of addressee(s). The purpose of this study is to compare the use of honorific terms and phrases in the two religions of Islam and Zoroastrianism. The data were collected from written and oral religious texts which were then examined and compared to each other in terms of structures, meanings and pragmatic use. The findings are as follows: In the two religions, honorifics appear both before and after the nominal; however, Islamic honorifics are longer in structures and more various in types, while in Zoroastrian they appear before the head. In both corpora in addition to religious figures, honorific terms were used for the places, objects and phenomena related to religion. In addition to unmarked honorifics, the corpus of the two religions contained marked honorifics which appear with some certain names. Both religions contain prohibited verbal and nonverbal behaviors (taboo) such as silence which can be referred to as a common feature in the two ceremonies. Finally, both religions contain items opposite to the honorifics with the meaning of hatred and disgust. Along with the similarities mentioned above, the significant difference between the two corpora is that the use of honorifics in Islam is motivated by a kind of religious duty known as ‘amity’ and ‘animosity’.