بررسی زبان‌شناختی نَفْثَهُ المَصدور اثر شهاب‌الدین محمد زیدری با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی

پژوهش حاضر بررسی زبان‌شناختی نفثه المصدور اثر زیدری نسوی است که با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و بر اساس الگوی تحلیلی یارمحمدی (1391) و نظریات ون لیوون (1996) به انجام رسیده است. تحلیل گفتمان، رابطۀ بین متن و ایدئولوژی مولف را آشکار می‏کند و می‏کوشد با تمرکز خاص بر چرایی و چگونگی استفاده از زبان، به تحلیل کلیت متن و ساختار عمیق و پیچیدۀ آن بپردازد. با توجه به اینکه هدف تحلیل گفتمان انتقادی، رمزگشایی از لایه‌های زیرین مفهومی اثر است، یافته‏های این پژوهش نشان می‏دهد که زیدری به موازات مولفۀ اظهار با قرینۀ لفظی و فحوایی که وجه غالب و دلیل ادبیتِ اثر است، از مولفۀ حذف استفاده بسیار کرده است؛ این سکوت یا جای خالی در بافت گفتمانی مورد نظر به مدلولی دلالت می‏کند که پیوسته به تعویق می‏افتد؛ مدلولی که در نگاه نخست، حکایت از درونگرا بودن نویسنده دارد. اما آنچه به پس‌زمینه رانده می‏شود این‏ ا‏ست که زیدری با وجود اینکه در بخش‏هایی از کتابش اعتراض و انتقاد شدیدی نسبت به کارگزاران دربار خوارزمشاه و فضای غیر دوستانۀ آن دربار دارد، با چینش ناخودآگاه یا خودآگاه اجزای اثرش و با تکیه برگفته‌مداریِ مطابق با اندیشه‌اش، سعی در ساخت پیکره‌ای از حوادث روزگار خویش داشته است که شکل کلی آن سرنوشتی محتوم و جبری مطلق است. ساختار کلی اثر به مخاطب القا می‏کند که در شکل‌گیری فرجام تلخ این تاریخ، پادشاه مطلوب زیدری «سلطان جلال الدین خوارزمشاه» و مردم مظلوم سرزمینش در برابر جبر سرنوشت چاره‌ای جز انفعال نداشته‌اند.

Linguistics Investigation of "Nafthat alMasdoor" by Shahabuddin Mohammad Zaidari with Critical Discourse Analysis Approach

This research is a linguistics analysis of "Nafthat alMasdoor" by Shahabuddin Mohammad Zaidari with a critical discourse approach based on the analytical model of Yarmohammadi (1391) and Van Leeuwen (1996). Discourse analysis reveals the relationship between the text and the author’s ideology, and attempts to pay attention to the general analysis of the text and its deep and complex structure with a particular focus on the nature of the use of language. Given that the purpose of the critical analysis of discourse is to decode the underlying layers of the text, the findings of this research show that the author has used the deletion component in addition to the use of verbal and emotional expressions as the dominant aspect of the work. At first glance, this silence or gap in the discourse of concern refers to a constantly delayed referent inducing the reader to think of the author as an introverted person. However, what is pushed to the margins is the fact that despite his severe objection to Kharazmashah’s court and its unfriendly atmosphere, Zaidari in fact attempted to develop a corpus featuring his contemporary events by arranging the pieces of his works, consciously or unconsciously, in such a way as to rely on a discourse consonant with his thought. The corpus generally reflects a theme of fate and determinism. The macrostructure of this work prompts the readership to assume that in shaping the unfavorable bitter end of this account Zaidari’s beloved king, Jalaladin Kharazmshah, and his oppressed people could do nothing but succumb to this doomed destiny.