توزیع جغرافیایی تنوعات واکه‎ای گویش سیستانی در دو بخش شهرکی-نارویی و میانکنگی

هر زبانی در قالب تعدادی از گونه‏های زبانی به حیات خویش ادامه می‏‏دهد. یکی از زیرحوزه‏‌های مطرح در علم جامعه‏شناسی زبان بررسی پراکنش‏‏های جغرافیایی این تنوعات زبانی است. هدف پژوهش حاضر بررسی توزیع جغرافیایی برخی از تنوعات واکه‏‌ای در گویش سیستانی در دو بخش شهرکینارویی و میانکنگی منطقه سیستان است. بدین منظور، در 28 روستا، از گویشوران زن و مرد مسن و بی‌سواد یا کم‌سواد بالای 50 سال گفتار آزاد تهیه شد. علاوه بر آن، پرسش‌نامه‌ای حاوی فهرستی از واژه‌ها تهیه شد و معادل‌های گویشی آن‌ها استخراج گردید. سرانجام، حوزه دقیق توزیع هر تنوع واکه‌ای با استفاده از نقشه‌های زبانی و ترسیم خط مرزهای همگویی، از طریق نرم‌افزار gisمشخص شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که فرایندهای افراشتگی، افتادگی، پیشین‌شدگی، پسین‌شدگی و ساده‌سازی واکه‌ای به طور بارزی در این دو بخش دیده می‌شود. همچنین، می‌توان به بقایای قابل توجه برخی از واکه‌های فارسی میانه و نیز برخی از ویژگی‌های آن دوره، همچون فرایند کشش واکه‌ای، اشاره کرد. بعلاوه، علی‌رغم شباهت‌های زبانی، به دلیل وجود پاره‌ای از تفاوت‌ها در گفتار گویشوران مورد مطالعه می‌توان در گویش سیستانی این دو بخش لهجه‌هایی را شناسایی کرد. بارزترین آن‌ها لهجه بارانی، با تلفظ محلی /bârni/، در بخش میانکنگی است که کاربرد تنوعات واکه‌ای در میان سخنگویان آن به زبان فارسی معیار نزدیک‌تر است.