نقش استعاره‌ها در تولید و درک نظام اجتماعی گفتمان نهج‌البلاغه: مطالعۀ موردی استعاره‌های حیوان بر مبنای نظریۀ زبان‌شناسی اجتماعی شناختی

نهج‌البلاغه گفتمانی دینی متعلق به اوایل اسلام و مرجع سایر گفتمان‌های شیعی و حاوی نظامی اجتماعی مشتمل بر اخلاق و سیاست است که از سازوکارهای شناختی مختلف، از جمله استعاره، تشکیل شده است. برخی استعاره‌های نهج‌البلاغه، مانند استعاره حیوان (در اینجا شتر)، مبتنی بر بافت جغرافیایی بلافصلِ شکل‌گیری آن گفتمان است. هدف این تحقیق بررسی نقش این استعاره در خلق و درک نظام اجتماعیِ موجود در نهج‌البلاغه بر اساس نظریه استعاره مفهومی لیکاف و جانسون (1980) در چهارچوب زبان‌شناسی اجتماعی شناختی است. در این پژوهش عبارات استعاری مربوط به شتر از متن نهج‌البلاغه استخراج شده است تا بدانیم کدام ویژگی‌های حوزه مبدا شتر در خدمت نظام اجتماعی موجود در نهج‌البلاغه قرار ‌می‌گیرد و این امر چگونه روی می‌دهد؟ افزون بر این، نگاشت‌های موجود میان دو حوزه شتر و انسان تا چه حد منسجم و ساختارمند عمل کرده‌اند. بررسی نگاشت‌های استعاری نشان می‌دهد که از اجزاء معنایی حوزه شتر، تنها از رفتار شتر و ارتباط با انسان برای ایجاد نظام اجتماعی استفاده شده است. همچنین، مفاهیم موجود در حوزه شتر برای خلق و درک مسائل اجتماعی اعم از اخلاقی و سیاسی، همچون مرگ و گناه، جهاد و ارزشمندی آن، فتنه و خطرات آن، دنیا و خطرات آن، حکومت و عواقب منفی آن، دشمن‌شناسی و لزوم آن، به شیوه‌ای بسیار منسجم مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.