بررسی مسئلۀ «خود» و «دیگری» در آثار میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله

جامعۀ ایران در عصر قاجار و آستانۀ مشروطه جامعه‌ای استبدادزده و مستضعف بود و مواجهه با «غرب/‌دیگریِ» متمدن و مقتدر، عمق عقب‌ماندگی‌ها و نابسامانی‌های این مملکت را نمایاند و «خودِ» ناآگاه و بی‌دانش ایرانیان را در برابر چشمان بهت‌زدۀ آنان قرار داد. میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، منورالفکر دوران پیشامشروطیت، با آثار و رساله‌هایش در تهییج و چرخش افکار مردم به سوی «دیگری» و گریز از خویشتن سهم بزرگی داشت. او کوشید تا با زمینه‌سازی برای تغییر گفتمان قاجار و استقرار گفتمان دموکراسی، جامعه‌ درحال احتضار ایران را احیا کند. پرسش اصلی این مقاله چگونگی بازتاب «خود» و «دیگری» در مکتوبات ملکم و تاثیر رویکرد او در شکل‌گیری هویت ایرانی متجدد است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد ملکم با اتخاذ سازوکارهایی سیاسی، ضمن افشاگری اوضاع داخلی کشور و نقد صریح شرایط موجود، همچنین تلاش برای به حاشیه راندن و حذف گفتمان دیرین سلطنت‌طلبی در ایران، به برجسته‌سازی گفتمان اروپایی و تقدیم جایگاه «دیگری» ارتقادهنده و توسعه‌بخش به غرب و فرهنگ و مظاهر تمدن غربی می‌پردازد و مساعی قلم وی مصروف استقرار گفتمان آزادی‌خواهِ قانون‌مدار ازطریق حذف «خود» و پذیرش «غیر» است. در این تحقیق، مسئلۀ «خود» و «دیگری» از منظر ملکم، با بررسی مجموعه آثار وی و کاربست روش توصیفی تحلیلی بررسی می‌شوند.

investigating the issue of self and other in the works of mirza malkum

iranian society in the qajar era, on the verge of the constitution was under the tyrannical state and was an oppressed society, and the confrontation with the west – the civilized and powerful “other”, he revealed the depth of backwardness and disorder of this country and he reflected the ignorant and unconscious “self” of iranians in front of their eyes. with his works and articles, mirza malkumkhan the intellectual of pre-constitutional period, had a great contribution in stimulating and turning people’s thoughts to the “other” and passing through himself. he tried to revive the dying society of iran by laying the groundwork for changing qajar discourse and establishing the discourse of democracy. the main question of this article is how “self” and “other” has been reflected in malkum’s writings and the effect of his approach on the formation of iranian cultural identity. the present study shows that by adopting political mechanisms while exposing the internal situation of the country and explicitly criticizing the current situation, malkum also tries to marginalize and eliminate the long-standing monarchy discourse in iran to highlight the european discourse and   promoting and developing position “the other” to deals with the west and the culture and manifestations of western civilization, and the efforts of his works are engaged in establishing a liberal, law-abiding discourse through self-elimination and acceptance of “other”. in this research, “self” and “other” from malkum’s point of view are read by studying his collection of works and using the descriptive and analytical-historical methods.