مقایسۀ تطبیقی اشکال گوناگون تشبیه در حدیقۀ سنایی و مثنوی معنوی

در تحلیل آثار کهن ادب فارسی، اغلب محتوا و درونمایۀ اشعار موضوع سخن بوده است و کمتر ساختار اشعار و ارتباط اجزای سخن مورد بررسی قرار گرفته است. تشبیه، به‌عنوان یکی از فنون و ابزارهای بیانی، پایۀ شکل‌گیری بسیاری از تصاویر شعری است. شاعر ازطریق این فن با طبیعت و ماورای آن ارتباط برقرار می‌کند و ساختار ذهنی خود را با آن شکل می‌دهد. مقاله‌ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی و مقایسۀ تشبیه و طبقه‌بندی انواع آن در حدیقۀ سنایی و دفتر نخست مثنوی مولانا می پردازد. مقایسه‌ اشکال گوناگون تشبیه در حدیقه و مثنوی، نشان‌دهندۀآن است که سنایی و مولانا، هر یک، بیشتر از چه ساختارها و عناصری در سبک تعلیمی برای ادای مقاصد خویش سود جسته‌اند. براساس یافته‌های این پژوهش، تشبیه از نوع معقول به محسوس در مثنوی، و محسوس به محسوس در حدیقه پرکاربردترین تشبیهات هستند. در تقسیم‌بندی‌های دیگر، پس از تشبیه بلیغ که پرتکرارترین تشبیه در هر دو اثر است، تشبیه جمع در حدیقه و تشبیه مفروق در مثنوی در صدر قرار دارند. همچنین پدیده‌های طبیعی در هر دو اثر بیشترین عناصر به‌کاررفته در مشبه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند، که این امر می‌تواند تحت تاثیر طبیعت‌گرایی رایج در عرفان و تصوف باشد که در بسیاری موارد طبیعت را نیز دارای روح و حرکت می‌داند. نیز یکی از پرتکرارترین مشبه‌ها در این دو اثر «انسان» و پربسامدترین مشبه‌به «آب» است. این شباهت در نوع خود جالب توجه است و نیاز به واکاوی دارد.

comparative comparison of different forms of analogy in sanai hadith and masnavi

analyzing ancient works of persian literature, most contents and themes of poems were the subject of speech, and the structure of poems, the relationship of speech components were less investigated. a poet communicates with nature and its beyond according to the technique and forms his mental structure with it. the current paper investigates and compares analogy and classifies its different structures in hadighe sana’ee and the first notebook of masnavi mulana, according to the analytical_ descriptive method and by the use of statistical surveys. comparing the frequency of various forms of analogy in hadighe sana’ee and masnavi mulavi represents which structures and elements did sana’ee and mulana use in their educational style to achieve their goals. according to the findings, a kind of analogies, reasonable _to _sensible, in masnavi and another kind of analogies, sensible _to_ sensible, in hadighe have been frequently used. in other classification, a collective analogy in hadighe and subtracted analogy in masnavi have been frequently used after the eloquent analogy, the most frequent one in hadighe and masnavi. natural phenomena in both works have been mostly used elements in analogized words, as well. this can be influenced by the common naturalism in mysticism and sufism, which in many cases also considers nature to have a soul and movement. one of the most frequent analogized word in these two works, is the term human and the most frequent word analogized to, is the term water. this similarity is significant and it is worth investigating.