بررسی و تحلیل زیبایی شناسی هنجارگریزی و ترک ادب شرعی در تلمیحات دیوان خاقانی

تلمیح نشان دهندۀ پشتوانۀ فرهنگی شاعر و روشی برای ارائۀ تصویر شاعرانه و تفسیر معانی است. هرچند از این صنعت بدیعی در سنت شعر فارسی با عنوان «سرقت ادبی» و امثال آن نام برده شده است، لیکن در نگاه ناقدان عصر حاضر به عنوان ابزاری بینامتنی تلقی می شود. تلمیح ارجاع مخاطب به بیرون از متن اصلی و بازگشت دوباره است به متن؛ هراندازه این فرآیند پیچیده و نیازمند مطالعه باشد، تفسیر متن و تولید معنا نیز دشوار خواهد بود. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی و تحلیلی انجام‌ شده است، بخش مهمی از تلمیحات خاقانی که نوعی هنجارگریزی و ترک ادب شرعی در آن ها وجود دارد، بررسی و تحلیل ‌شده است. نتایج نشان می دهد که خاقانی در همۀ انواع تلمیحات از جمله اسطوره ها، قصص پیامبران، باورهای عامیانه و تلمیحات مذهبی و دینی (اسلامی و مسیحی و ...) دخل و تصرفی هنرمندانه ایجاد کرده است تا جایی که تلمیحات او مطابق با واقعیات تاریخی و اسطوره ای نبوده است. این تلمیحات به صورت کاملاً آگاهانه بوده و دلیل ب ی اطلاعی شاعر نیست. تنها یک یا چند مورد معدود از تلمیحات نادر در اشعار او وجود دارد که احتمالاً به دلیل تخلیط حوادث در ذهن خاقانی بوده است. موضوع دیگری که در تلمیحات خاقانی بررسی ‌شده است «ترک ادب شرعی» است. خاقانی به دلیل اغراق در توصیفات مربوط به ممدوحان آ ن ها را گاه در جایگاه خداوندی می بیند و بارگاه آن ها را در مقابل کعبه قرار می دهد. در مواردی نیز جایگاه آن ها را همسان و هم تراز ائمه و پیامبران معرفی می کند.

study and analysis of the aesthetics of deviation and ignoring religious ethics in the implications of khaghani’s divan

the ghaznavid divan of hakim sanai, with more than thirteen thousand verses, consists of poems in the form of ode, composition, preference, mesmat, lyric, piece and quatrain. composing a lyric and tending to romantic controversies and its attractions, the poet occasionally preoccupies himself. introduction to sanai’s hymns which describe the beloved, although not uniform in number of verses and is often between 7 and 29 verses, but has a place in his hymns. in this article, while briefly introducing various aspects of the description of the beloved, such as; the field of immorality and spirituality or the reporter of the face and sensory and intellectual similes, etc, the image of the beloved sanai with emphasis on the poet’s intellectual evolution, should be examined and analyzed; therefore, first, the most important and special approaches of sanai in drawing the image of the beloved have been extracted and classified into eight groups. then, by studying and finding the frequency of words and presenting diagrams, their importance, how they are used, their place and the way of intellectual development in sanai’s depiction of the beloved’s image are analyzed in the lyric poems of his praise poems. the presence of characteristics of khorasani style and traces of change that later become the beacon of poets in the field of dealing with the beloved, is one of the highlights of the lyric poems of sanai praise that are addressed in this study. the research method is descriptive and analytical with statistical charts.