واکاوی دیدگاه طبقاتی بهرام بیضایی در پرتو نظریات ویتفوگل و مارکس با تکیه بر نمایشنامه‌های آرش، اژدهاک، بندار بیدخش، سلطان مار، چهار صندوق، در حضور باد

دریافت نگرش های اجتماعی، سیاسی، تاریخی و... در آثار ادبی، یکی از راه های کشف معنا در آن ها است. برای نیل به این هدف، باید با نظریه های سایر حوزه های علوم انسانی آشنا شد. نظریۀ استبداد شرقی ویتفوگل و دیدگاه های مارکس در ارتباط با مفهوم طبقه در جامعه، از جمله رویکردهایی است که ما را با چگونگی شکل گیری طبقات اجتماعی یاری می رسانند. نظریۀ استبداد شرقی نشان می دهد چگونه استبداد حاکم بر جوامع آب سالار شرقی، باعث شکل گیری طبقات جامعه می گردد و نظریۀ مارکس تاثیر مالکیت خصوصی و در نهایت سرمایه داری را بر شکل گیری طبقات در جامعه، توضیح می دهد، که از همین رهگذر می توان به بررسی جوامع، در آثار ادبی پرداخت. بهرام بیضایی یکی از نمایش نامه نویسانی است که طبقات اجتماعی و کشمکش های آن ها در آثار او نمودی عینی دارد و برای درک آثار او، باید با  نگرش های طبقاتی موجود در آثارش آشنا شد؛ از این رو، در پژوهش پیش رو با توجه به دیدگاه طبقاتی ویتفوگل و مارکس، نمایش نامه های شش گانۀ «سلطان مار»، «آرش»، «اژدهاک»، «بندار بیدخش»، «چهار صندوق»، و «در حضور باد» بیضایی را تحلیل طبقاتی کرده و کوشیده ایم ضمن بهره گیری از روش تحلیل کیفی، با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، و کاربست نظریه های طبقاتی ویتفوگل و مارکس، آثار او را بررسی نماییم. دستاوردهای پژوهش، گویای این است که نمایش نامه های «آرش»، «اژدهاک» و «بندار بیدخش» با نگرش های طبقاتی ویتفوگل و نمایش نامه های «چهارصندوق» و «در حضور باد» با رویکرد طبقاتی مارکس ارتباط دارند. نمایش نامۀ «سلطان مار» نیز، رویکرد طبقاتی بینابینی دارد؛ به این معنی که هم با رویکرد مارکس و هم با رویکرد ویتفوگل قابل بازخوانی است.

Evaluation of the class-based view of Bahram Beyzai in the light of Wittfogel’s and Marx’s views, based on plays Arash, Azhdahak, Karname-ye Bandar Bidakhsh, Soltan-Mar [The King Snake], Chahar sandoogh [four boxes] and Dar Hozour-e Bad [in the presence of wind]

One of the important ways to understand the meaning of a literary work is to understand its social, political and historical attitudes. Accordingly, the recognition of the theories of other fields of human sciences is important. The oriental tyrant theory of Wittfogel’s and Marx’s views on the concept of class in society are among the approaches that help us understand how social classes are formed. The oriental tyrant theory shows how tyrant governing the oriental, hydraulic empirebased societies, causes the formation of the classes of society. In Marxism, Marxian class theory explains the impact of private ownership and ultimately capitalism on the formation of classes in society. In this way, it is possible to study communities in literary works. Bahram Beyzai is an Iranian playwright that social classes and conflicts are well represented in his works; accordingly, in order to understand his works, the class attitudes in his works must be known. In this study, based on the Wittfogel’s and Marx’s class views, his plays, including Arash, Azhdahak, Karnameye Bandar Bidakhsh, SoltanMar [The King Snake], Chahar sandoogh [four boxes] and Dar Hozoure Bad [in the presence of wind], are classically examined. To this end, while using the qualitative analysis method, we will examine his works by relying on library and documentarybased studies and using the classical theories of Wittfogel and Marx. The results show that plays Arash, Azhdahak and Karnameye Bandar Bidakhsh are associated with Whittfogel’s class attitudes; while plays Chahar sandoogh [four boxes] and Dar Hozoure Bad [in the presence of wind] are related to Marx’s class approach. The play of SoltanMar [The King Snake] follow an intermediate class approach, which can be read by both Marx’s and Wittfogel’s approach.