پیر‌ه‌زن گرگ باشد؛ معرفی ضرب‌المثلی فراموش شده در هفت‌پیکر و بررسی ابعاد اسطوره‌شناختی و فولکلوریک آن

ضرب‌المثل‌ها از غنای فرهنگی ملت‌ها حکایت دارند. بسیاری از این مَثَل‌ها در غبار زمان از یاد رفته‌اند و ما از خودِ آن مثل و نیز از ریشه‌ها و زمینه‌های تکوین آن آگاه نیستیم. این جُستار به معرفی ضرب‌المثلی فراموش شده در بیتی از هفت‌پیکر می‌پردازد. «پیره‌زن گرگ باشد»، عبارتی است که به گمان ما در عصر نظامی به عنوان یک ضرب‌المثل کاربرد داشته‌است. احتمالاً این ضرب‌المثل از زبان ترکی، کردی و یا از زبان آذری وارد ادبیات فارسی شده‌است. تحقیق کتابخانه‌ای حاضر که به شیوه کیفی و توصیفی انجام شده قصد دارد تا ابعاد اسطوره‌شناختی و فولکلوریک این مَثَل را بررسی نماید. تشبیه پیرزن به گرگ در ادبیات فارسی سابقه دارد. پیرزن و گرگ هر دو در فرهنگ، باورها و اعتقادات عامه ملل و اقوامِ جهان نمادی از مرگ، شیطان و دنیا محسوب می‌شوند و نیز هر دو با برف، جادوگری، میل جنسی و ماه پیوستاری معنایی برقرار می‌کنند. ما در این مقاله به برخی از این اشتراکات اشاره کرده‌ و هاله‌های معنایی مشترک میان پیرزن و گرگ را توضیح داده‌ایم‌. گرگ در ادبیات نماد حیله‌گری و مکاری است. به نظر می‌رسد انگیزه اصلی در همانند دانستن پیرزنان با گرگ بسیاردانی، کارکشتگی و حیله‌گری آنان باشد. پیرزنان از آنجا که آگاه به مسائل و رموز زندگی زناشویی‌اند، توانسته‌اند در هیئت و حرفه محتالگی و دلالی محبت نقش مهمی در مناسبات اجتماعی دوران گذشته ایفا کنند و با هر ترفندی که ممکن بوده، مردان و زنانِ کام‌جو را به وصال یکدیگر برسانند.

A forgotten proverb in Haft Peykar and its mythological, folkloric effect

Proverbs represent the cultural wealth of nations. Many proverbs are forgotten and lost during the time and we are never aware of their roots and their formation. This paper addresses a forgotten proverb used in a Haft Peykar couplet. The expression “The old woman is a wolf” is an expression probably considered as a proverb in Nizami age. This proverb seems to be welcomed in Persian literature from Turkish, Kurdish or Azeri. This study takes a descriptive, qualitative approach to examine the mythological and folkloric effects of this proverb. Comparing an old woman with a wolf is not new in Persian literature. They both represent death and world in culture, and world folklore and they signify snow, witchcraft, sexual drive ad moon. In this paper we have analyzed some overlapping points between old woman and wolf. In literature, wolf is the symbol of trickery and fraud. It seems that the main motivation behind taking an old woman for a wolf is their widerange wisdom, experience and cunningness. Due to their command on the matrimonial secrets, old women have played significant roles in social relations of the past and they could connect men and women who wanted relationship.