انس و هیبت و وجوه تعلیمی آن دو در حدیقۀ سنایی و مثنوی معنوی

«هیبت و انس» از مفاهیم زوجی است که جزو احوال عرفانی به‌حساب می آیند و در مرتبه ای بالاتر از «خوف ‌و رجا» و «قبض و بسط» قرار دارند؛ از آن جا‌که این احوال در لحظات حیات عارف، نوسان دارند و او تجربۀ هر دو حال را دارد. عارفان هم در مورد هیبت و هم دربارۀ انس، اقوالی دارند و سالکان را گاهی دارای حال هیبت و گاهی دارای حال انس می دانند؛ اما بر اساس مکتب فکری خود یکی از این دو حال را بر دیگری ترجیح داده، در آثار عرفانی و تعلیمی شان، دیدگاه ویژۀ خود را به مخاطب عرضه می کنند. در این پژوهش ضمن تاکید بر مسائل بنیادینی چون «انس»، «هیبت»؛ به عنوان زمینۀ اصلی بحث با بهره گیری از روش تحلیلی توصیفی، به جنبۀ تعلیمی آن دو، در حدیقة سنایی و مثنوی معنوی، پرداخته‌شده و آن گاه این نتیجه حاصل گردیده که هرچند آثار عرفانی تجلی حالات درونی سرایندگان آن است، اما گاه جنبۀ تعلیمی، بر بیان حالات درونی پیشی می گیرد و آفرینندۀ اثر، متناسب با احوال خود به سمت یکی از این احوال گرایش پیدا می کند و بر صفات قهری یا لطفی خداوند تاکید بیشتری می کند؛ چنانکه سنایی از عارفان مکتب زهد، بیشتر بر هیبت خداوند تاکید و مخاطبان را از هیبت خداوند بر حذر می دارد؛ ولی مولوی به‌عنوان عارف مکتب عاشقانه، بیشتر به انس با خداوند و صفات جمالی او تاکید دارد. بیان تشابه و تفاوت مکتب فکری و گرایش های عرفانی این دو عارف و شرح و تفسیر آنان از دو حال هیبت و انس، از اهداف اصلی این مقاله است.

Accompany and awe and its educational aspects in Hadigheh Sanayi and Mathnavi ma’navi

&Accompaniment& and &awe& are from mystical couple concepts. Most mystics consider &Accompaniment& and &awe& as mystical. Because mystic experiences both things and these states are fluctuate in moments of life; therefore, They provide comments on & awe and Accompaniment, but according to their thinking style, they prefer one to another. In their mystical works, they also offer their own views to their audience. In this study, using content analysis method, the problem of&Accompaniment&,&awe& and its educational aspect were discussed in Hadigheh Sanayi and Mathnavi ma’navi. Accompaniment and awe in&Hadigheh and Mathnavi ma’navi& are also from mystical couple concepts and at the rank Higher than&fear and hope& and&Sadness and mystical joy& and is part of mystical life. So these two mystics introduce some of the Seekers to the owner of the awe and some of the Seekers as the owner of the Accompaniment. Although the mystical works represent the entire state of the speakers of it, but sometimes the educational aspect prevails over the notion of life, and the creator of the work tends to fit into one of these awe or Accompaniment and refers to the attributes of torment or mercy God gives more emphasis. Sanayi, as the mysterious eremite, always fears God and makes readers aware of the awe of God. But moulavi, as the mystic of the romance method, further emphasizes the Accompaniment with the Lord and His beautiful attributes. The expression of the similarity and difference between the Sanayi and Moulavi School of thought and the mystical tendencies of these two mystics, and the expansion of their interpretation of the two awe and Accompaniment, are the main goals of this paper.