بررسی لایه ایدئولوژیک سبک شعر حافظ با تامل بر طنز (از منظر تحلیل گفتمان انتقادی)

موضوع طنز در شعر حافظ، بارها مورد بررسی و تحلیل پژوهشگران قرار گرفته است اما هدف این مقاله آن است که نشان دهد، شعر حافظ از جمله، متون گفتمانی است که حامل ایدئولوژی است و در مواضعی چون طنز، این ایدئولوژی پنهان، بیشتر آشکار می‌گردد. پرسش اساسی که پژوهش حاضر به آن می‌پردازد، این است که تقابل دال‌های مرکزی شعر حافظ چون رند و صوفی در قالب طنز، چگونه به کشف لایه ایدئولوژیک سبکِ شعر او کمک می‌کند؟ این مقاله، بر این فرض استوار است که میان کاربرد ساختار بلاغی طنز در شعر حافظ با گفتمان حاکم روزگار، رابطه مستقیمی وجود دارد. در این مقاله، پس از تامل بر روی چیستی لایه ایدئولوژیک سبک و معرفی نظریه تحلیل گفتمان، به عنوان ابزار تحلیل ایدئولوژی در متن، نشان داده‌ایم که یکی از مواضعی که ایدئولوژی در کلام حافظ، به طور کامل نمود می‌یابد، موضع طنزهای اوست. سپس به باز نمود طنز در شعر حافظ پرداخته‌ایم و برآن بوده‌ایم که طنزهای حافظ، با دو شیوه ناسازگاری واژگانی و ناسازگاری گفتمانی خلق شده‌اند. در پایان، این مقاله به این نتیجه می‌رسد که طنزهای ایدئولوژیک حافظ، اقتداربخش و تقویت کننده گفتمان آزاد منشی‌اند. این مقاله، به روش تحلیلی توصیفی با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای به انجام رسیده است.

An exploring of the ideological layer of Hafez poetry style by hesitating on humor (From the perspective of critical discourse analysis)

The issue of humor in Hafez’s poem has been studied by the researchers ferequently but the purpose of this article is to show that Hafez’s poetry is a discursive texts and carries an ideology and in positions like humor, this hidden ideology becomes more evident. The fundamental question that the present study deals with it, is that the contrast between the central slabs of Hafez’s poetry like Rand and Sufi in the form of satire, how can help for discovering of the ideological layer of his poetry style ? This article is based on this assumption that there is a direct relation between the use of humor rhetorical structure in Hafez’s poetry and the dominant discourse of the time. In this article, after hesitating on what ideological layer and the introduction of the theory of discourse analysis, as a tool for analyzing ideology in the text, we have shown that one of the positions where ideology is fully reflected in the words of Hafez is his humorous position. Then we are contemplating the humor position and its depiction in the Hafez’s poem and we have shown that Hafez’s humor was created by two methods of lexical incompatibility and discursive incompatibility. In the end, this article concludes the Hafez’s ideological humor is authoritative and booster of free discourse. This paper has been done by analyticaldescriptive method using library studies.