وردایی دهه‌ای تبخیر در ارتباط با تغییرپذیری برخی عناصر اقلیمی در حوضۀ زاینده رود

تبخیر فرایند انتقال رطوبت از سطح زمین - منابع رطوبتی به جو می‌باشد. شناخت و ارزیابی تبخیر، یک بخش مهم در محاسبه بیلان آب و مدیریت صحیح منابع آب می‌باشد. از منظر اقلیمی، عوامل متعددی در فرایند تبخیر دخالت دارند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تابش و دمای هوا، سرعت باد و رطوبت نسبی اشاره کرد. تغییرپذیری تبخیر در مقیاس‌های زمانی مختلف به‌ویژه طی فرایند و روند گرمایش زمین، از جمله مظاهر در خور توجه تغییرات اقلیمی است. بررسی تغییرات دهه ای تبخیر و فراسنج‌های موثر بر آن، نقش موثری در برنامه‌ریزی میان‌مدت و مدیریت منابع آب ایفا می‌کند. هدف از پژوهش حاضر واکاوی تغییرات دهه‌ای تبخیر در ارتباط با فراسنج‌های موثر (دما، خشکی و حرکت هوا) بر این فراسنج می باشد. بدین‌منظور از پایگاه داده‌های روزانه تبخیر، دما، رطوبت‌نسبی و باد، حاصل میان‌یابی ایستگاه‌های همدید، اقلیم‌شناسی هواشناسی و باران‌سنجی وزارت نیرو طی بازه زمانی 2018-1969 با تفکیک مکانی 4 × 4 کیلومتر استفاده شد. نتایج نشان داد فراسنج دما نسبت به سایر فراسنج‌ها نقش مهم‌تر و موثرتری بر فرایند تبخیر دارد، ولی میزان سهم این فراسنج از دهه اول (1978 - 1969) به‌سمت دهه‌های انتهایی رو به کاهش است. رطوبت از میان عناصر جوی جایگاه دوم را به‌لحاظ تاثیر بر فرایند تبخیر دارد که بالعکس دما نقش آن از دهه‌های ابتدایی به‌سمت دهه انتهایی (2018-2009) رو به افزایش است. همین روند در مورد فرایند باد نیز تکرار شده و نقش آن از دهه اول (1978- 1969) به‌سمت دهه انتهایی (2018 - 2009) رو به افزایش است.

decadal variation of evaporation in relation with the variability of some climatic elements in the zayandeh- roud basin

evaporation is a vital process by which moisture is transferred from the earth's surface and other sources to the atmosphere. the accurate assessment and comprehension of evaporation are crucial in calculating water balance and managing water resources effectively. the understanding of various climatic factors that influence the evaporation process, such as radiation, air temperature, wind speed and relative humidity, is essential. the variability of evaporation on different timescales, particularly during global warming, highlights one of the significant manifestations of climate change. in this regard, examining decadal changes in evaporation and the parameters affecting it plays a vital role in medium term planning and water resource management. the present study aimed to analyze the decadal changes in evaporation concerning effective parameters, specifically temperature, dryness and wind. to achieve this objective, the daily databases of evaporation, temperature, relative humidity and wind were utilized. they were obtained from an interpolation of synoptic, climatology, meteorology, and rain gauge stations supervised by the ministry of energy from 1969 through 2018. the corresponding spatial resolution was 4 × 4 km. the findings of the study demonstrated that temperature plays a more critical and effective role in the evaporation process than the other parameters. however, the share of this parameter decreased from the first decade (1969–1978) to the last decades. humidity has the second most significant impact on the evaporation process among the atmospheric elements. conversely, the role of temperature increased from the earlier decades to the last decade (2009–2018). similarly, in the case of wind, its role increased from the first decade (1969–1978) to the last decade (2009–2018). in conclusion, this study underscores the importance of understanding the parameters that affect evaporation rates, especially with respect to climate change. by analyzing the decadal changes in evaporation and the influencing parameters, water resource managers can better conduct medium term planning to ensure the efficient and sustainable management of water resources.