تدوین مدلی برای ارزیابی عمومیت فضاهای شهری

فضاهای عمومی شهری به عنوان یکی از عناصر مهم در ساختار شهری شامل میدان‌ها، خیابان‌ها، پلازاها، پارک‌ها و ... هستند و همواره میزان عمومیت آن‌ها مورد بحث بوده است. اخیرا گرایش به سمت فضاهای نیمه‌عمومی و توجه کم‌تر به فضاهای عمومی شهری موجب کاهش میزان عمومیت و کارکرد و جایگاه پیشین این فضاها شده است و فضاهایی با کیفیت نامطلوب عمومیت شکل گرفته‌اند. هدف از این مطالعه، کاوش مفهوم عمومیت و مدل‌های ارزیابی آن، ارائه چارچوب مفهومی و سپس مدلی برای ارزیابی عمومیت فضاهای شهری است. جهت تدوین چارچوب مفهومی، مدل‌های ارزیابی صاحب‌نظران بومی و جهانی بررسی شد و مدل پیشنهادی ارزیابی عمومیت فضای شهری متشکل از چهار مولفه، هفت زیرمولفه و 30 نشانگر شکل گرفت. به‌منظور سنجش روایی و وزن‌دهی به مدل از نظرات 12 نفر از صاحب‌نظران و حرفه‌مندان حوزه‌ی شهری با بکارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. در گام بعد ابتدا به‌دلیل امکان مقایسه صحیح‌تر و قراردادن داده‌ها در یک بازه یکسان، داده‌ها نرمال‌ شده و سپس وزن دهی گروه خبرگان به صورت میانگین هر مولفه، زیرمولفه و نشانگر در بازه صفر تا یک مشخص شده است.نتایج وزن‌دهی خبرگان و تعیین ضریب اهمیت نهایی هر نشانگر به تدوین مدل نهایی ارزیابی عمومیت فضای شهری با چهار مولفه، هفت زیرمولفه و 26 نشانگر انجامید. سه نشانگر از مولفه‌ی پیکربندی کالبدی شامل « انعطاف‌پذیری مبلمان»، « عناصر سبز آبی» و «تسهیلات دوچرخه»، همچنین نشانگر «دوربین‌های مداربسته» از مولفه‌ی مدیریت کنار گذاشته شدند. بر این اساس چهار مولفه پیکربندی کالبدی (0.33)، زندگی شهری (0.31)، مدیریت(0.2) و مالکیت(0.16) عمومیت فضای شهری را تبیین می‌کنند. این مدل می‌تواند به‌عنوان ابزاری در کنار سایر روش‌های متداول برای ارزیابی عمومیت فضای شهری از منظر تجربه زیسته کاربران و طراحان آن به‌کار رود.

developing a model to evaluate the publicness of urban spaces

as one of the prominent elements in urban structures, urban public spaces include squares, streets, plazas, parks, etc. these spaces have been always important for urban design and their quality of publicness has been discussed. the recent inclination towards semi public spaces has led to the decline of these spaces’ publicness and function and has dragged them down from their previous position which has resulted in the emergence of spaces with unfavorable publicness quality. the present study seeks to explore the concept of publicness and models used to evaluate it, present a conceptual framework, and eventually propose a model for the evaluation of urban spaces’ publicness.to compile the conceptual framework, evaluation models proposed by domestic and international scholars were studied and the proposed model for evaluating the publicness of urban spaces was thus developed consisting of four components, seven sub components, and 30 indicators. 12 urban experts and professionals were asked for their opinions using the hierarchical analysis method to assess the validity and assign weights to the model. then the scores were normalized for better and more accurate comparison and the mean scores of the expert group were calculated for each component, sub component, and indicators in a range between 0 to 1.results of experts’ weighting and determination of the final coefficients of each indicator led to the compilation of the final model for urban space publicness evaluation with four components, seven sub components, and 26 indicators. two components of “physical configuration” and “urban life” are related to the substantial dimension of urban design but the other two components of “ownership” and “management” are related to the procedural dimension of urban design. three indicators of the “physical configuration” component consisting of “furniture flexibility”, “green blue elements”, “bicycle facilities”, and cctv indicator of “management” component were excluded. hence, the four components of physical configuration (0.33), urban life (0.31), management (0.2), and ownership (0.16) make up the publicness of urban spaces. this model can be used as a tool alongside other conventional methods to evaluate the publicness of urban spaces from the perspective of designers and users’ lived experiences.