آمایش شهری؛ باز اندیشی در ساختار طرح‌های توسعه شهری

علیرغم قدمت درخشان برنامه‌ریزی مدرن در کشور و تجربه نزدیک به 5 دهه تهیه، تصویب و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های توسعه شهری، معمولاً اجرای این طرح‌ها در محیط‌های شهری با تاخیر شدید ناشی از تغییر ارگانیک شهر مواجه شده و در عمل توفیق چندانی به همراه نداشته‌اند. سیستم فعلی توسعه و برنامه‌ریزی شهری در ایران بسیار متمرکز بوده و موقعیت بومی و محلی آن، در تناقض با شرایط جهانی است. محدودیت‌های ایجاد شده توسط برنامه‌های توسعه شهری متمرکز در کشور، تعدد مسئولیت‌ها و مدیریت در توسعه شهری، مشکلات دیگری را در فرآیند برنامه‌ریزی شهری به وجود می‌آورد. علاوه بر این، برنامه‌های شهری باید به اندازه کافی انعطاف‌پذیر باشند تا بتوانند با تغییرات و توسعه سریع شهری و جهانی سازگاری لازم را داشته باشند. . این مشکلات بر اثربخشی رویکرد برنامه‌ریزی کنونی در ایران تاثیر گذاشته و نیاز به تغییر نگرش و رویکرد به برنامه ریزی پویاتر، منعطف و مبتنی بر مشارکت را برجسته می‌کند. در نتیجه‌یِ رشد سریع جمعیت شهری، جهانی شدن و تاثیرات اقتصادی(به ویژه اقتصاد شهری)، شرایط شهرها و رویکردهای برنامه‌ریزی شهری متنوع‌تر شده و شهرها برای مقابله با این تغییرات به ابزارهای جدیدی احتیاج دارند. با این حال، رویکردهای برنامه‌ریزی شهری متمرکز و سفت و سخت که در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند، تاکنون نتوانسته‌اند به درستی به این شرایط پاسخ دهند و در نتیجه‌ی اجرای آن‌ها، مشکلاتی به وجود آمده است عدم برآورده شدن اهداف نهایی برنامه‌های توسعه شهری که با تبعیت از الگوهای رایج غربی و عمدتاً بر مبنای رویکردهای جامع و بعضاً استراتژیک تهیه و تدوین شده‌اند، اسناد برنامه‌ریزی و توسعه شهری کشور، شرایط متفاوتی داشته و توجه ویژه‌ای با رویکرد نوین می طلبد. در همین راستا با توجه به ماهیت کیفی توصیفی و مبتنی بر نقد این مقاله، روش آن تحلیلی و استنباطی بوده و سعی شده است مهم‌ترین مسائل و چالش‌های طرح‌های توسعه شهری بررسی و شناسایی شوند. در ادامه بازاندیشی در طرح‌های توسعه شهری کشور با تشریح اهداف و انتظارات جدید از برنامه‌ریزی مطرح گردیده و نهایتاً دستاوردها، اهداف و اصول اساسیِ سند آمایش شهری در مقایسه با برنامه‌های موجود و رایجِ کشور، به عنوان رهیافتی نوین در نظام و فرآیند برنامه‌ریزی تبیین می‌گردد.

urban spatial planning, rethinking about urban plans structures

background: spatial justice is pursued in two main approaches of spatial distribution and decision making processes. in the first approach, the most important issue for researchers is access to transportation. accessibility is a very important concept; because it connects the consequences of transportation and other dimensions of planning like an axis. the multidimensionality of its accessibility indicates the complexity of its concept, and on the other hand, the conceptualization complicates its relationship with spatial justice. a relationship that has attracted a lot of attention in the background of research and applied studies with emphasis on analysis methods, but the necessary emphasis on the theoretical and philosophical foundations of theoretical approaches has not been much considered by researchers. this has led to two types of issues: extreme specialization and lack of attention to the interdisciplinary nature of the relationship between justice and accessibility, or excessive simplification with a binary perspective on accessibility. in this research, this relationship has been tried to be conceptualized according to theoretical and philosophical foundations in the theoretical literature.result conclusion: in the first period, access is related to justice through the concept of social inclusion, but in the second period, they distribute infrastructure by horizontal and vertical equity in the content approach, and finally in the third period, a procedural approach is formed by criticizing the philosophical foundations of the content approach. the principles of the content approach can be considered as utilitarianism, egalitarianism, rawlsian principle, minimum floor, maximum interval, and equal quotas; while martens in his theory considers the principles of need, maximum maximization, and sufficiency. in the content approach, the first challenge is the sufficient capacity of the transportation system, which due to the two problematic components of demand forecasting and cost benefit analysis in this approach leads to mobility centeredness. in the procedural approach, the main and most political step is to set satisfaction thresholds, which can cause complexity and create problems in practice. summarizing these two approaches, it can be concluded that accessibility is a goal for measuring spatial justice, which is measured through the tools of connectivity, proximity, and mobility.