تحول برنامه‌ریزی شهری و پیوندهای آن با مسئله ایران در نظام دانش جدید

بیان مسئله: پرسش این مقاله در ارتباط با رابطه میان نحوه صورت‌بندی مسئله ایران در نظام دانش جدید ما (به طور عمده در علوم اجتماعی) و شکل‌گیری خوانش‌های موجود از تجربه برنامه‌ریزی شهری در ایران است. در نظام دانش جدید ما، توضیح وضعیت تاریخی ایران ذیل دو رویکرد کلان شرق‌شناسانه (با نگاهی اروپامحور) و بومی‌گرایانه (عکس‌العملی در برابر اولی) استوار شده است. هر دو این رویکردها بر مبنای ساختن «غیر» و با نگاهی ذات‌گرایانه ممکن شده‌اند و در آنها به پیچیدگی‌های واقعیت تاریخی و ابعاد گستره آن کمتر توجه شده است. هدف: این مقاله به دنبال شناسایی خوانش‌ها و روایت‌های موجود از تجربه تاریخی برنامه‌ریزی شهری در ایران است. روش: با پرسشی هستی‌شناختی، این مقاله با پرهیز از کاربست پیشینی و بلاواسطه نظریه و روش، به خود پرسش پژوهش متعهد است و از این‌رو با استراتژی پس‌کاوانه و رهیافتی مبتنی بر واقع‌گرایی انتقادی به دنبال ساختارها و مکانیزم‌هایی غیرقابل رویت در روایت‌های غالب است.یافته‌ها: روایت‌های شناسایی شده عبارتند از:  الف- موفقیت نسبی برنامه‌ریزی در بعد فنی ب- شکست برنامه‌ریزی در ایران ج- عدم شکل‌گیری برنامه‌ریزی در ایران، د- ذات ویژه برنامه‌ریزی در ایران و ه-قرارگیری برنامه‌ریزی ذیل فرآیند گذار (که دارای دو وجه تمرکز بر گذشته و آینده و در نتیجه تعلیق حال و نیز فضایِ نوظهور خوانش موثر است). تغییر در نگاه به برنامه‌ریزی از امر فنی به امر سیاسی نیز امکان رویت ابعاد جدیدی از تعامل برنامه‌ریزی با سایر حوزه‌های دانش (در قلمرو علوم اجتماعی) را ممکن کرده است. نتیجه ­گیری: روایت‌های فوق در برنامه‌ریزی شهری با توضیحِ وضعیت ایران در نظام دانش جدید ما پیوند دارند و با مکانیزم‌هایی خاص، مفهوم‌پردازی وضعیت تاریخی برنامه‌ریزی شهری ذیلِ آنها دشوار شده است. هم‌راستا با علوم اجتماعی، در اینجا نیز در برخی روایت‌های متاخر نشانه‌هایی از فضایی جدید برای خوانشی موثر از تجربه برنامه‌ریزی شهری به چشم می‌خورد.

the evolution of urban planning and its connections with the formulation of the question of iran in the new knowledge system

background: the emergence of the political in urban planning, which has been reflected in the iranian scholars’ works in recent years, has led to the importance of issues in the field of social sciences in planning. moreover, with the invalidating universal readings in planning, the socio-historical context has played a more prominent role. in our new knowledge system, the explanation of the historical situation of iran is based on two approaches: orientalism (eurocentric perspective) and nativism (reaction to orientalism). both of these approaches have been made possible based on constructing the &other&, in which less attention has been paid to the complexities of historical reality. in recent years, with the critique of both approaches, a new space for speaking and conceptualization has emerged, which emphasizes the positive reading and immanent analysis of the historical reality in iran.objectives: this paper is seeking to identify the existing readings and narratives of the historical experience of the urban planning in iran by showing the role of the context issues in urban planning.methodology: based on an ontological question, this paper is committed to the research question itself by avoiding a priori application and direct theory and method, and therefore pursues invisible structures and mechanisms in the dominant narratives with a post-critical strategy and an approach based on critical realism.results: the identified narratives are: a) the relative success of planning in the technical dimension b) the failure of planning in iran c) the lack of formation of planning in iran, d) the special nature of planning in iran and e) the transition view of planning (with two aspects focusing on the past and the future and thus the suspension of the present as well as the emerging space of immanent reading).conclusion: these readings which we called narratives are related to explaining the situation of iran in the social sciences and our new system of knowledge. using special mechanisms, it has become difficult to conceptualize the historical facts of urban planning. along with the social sciences, here, in some later narratives, there are signs of a new space for an immanent reading of the experience of urban planning.