واکاوی مفهوم‌شناختی تهویه شهری: تبیین مدل‌های مفهومی و شناسایی شاخص‌های اندازه‌گیری

بیان مسئله: آلودگی هوا و نزول کیفیت هوای شهری در 30 سال آینده به عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های ساکنین کلان‌شهرها و دلیل اصلی مرگ و میر زودرس مطرح خواهد بود. به نظر می‌رسد که در کنار رشد لجام‌گسیخته جمعیت شهری، تغییرات کالبدی منتج از بکارگیری رویکردهای سنتی در نظام‌های برنامه‌ریزی و طراحی شهری، موجب نزول کیفیت هوا در شهرها شده است.هدف: پژوهش حاضر، در نظر دارد تا با مرور ادبیات مرتبط با تهویه طبیعی، چارچوبی نظری و عملیاتی برای مفهوم‌سازی و سنجش تهویه شهری در مقیاس میانی (محله و بلوک)، ارائه دهد.روش: پژوهش حاضر از نوع پیمایشی و موردکاوی است و در نظر دارد تا با تبیین ارکان و محورهای اصلی مفهوم تهویه شهری، مولفه‌های اثرگذار بر تهویه شهری و ابعاد اثرپذیر از آن را مشخص و از این ره شاخص‌های عام سنجش کیفیت تهویه شهری را استخراج نماید.یافته‌ها: در مقاله حاضر، پنج عامل اثرگذار بر تهویه طبیعی و پنج حوزه اثرپذیر از آن به تفکیک مقیاس مشخص شده و در نهایت مدل مفهومی پژوهش که نماینگر تصویری کلان از ارتباطات میان مولفه‌های تاثیرگذار و نوع کنش آنها با مفهوم تهویه شهری است؛ ارائه شده است. همچنین با بهره‌گیری از ماتریس ارزیابی گولر و تعیین معیارهای اولویت‌بندی، از میان 35 شاخص عام مستخرج از مطالعات جهانی، 10 شاخص به عنوان شاخص‌های نهایی سنجش تهویه انتخاب گردیدند.نتیجه ­گیری: شناسایی شاخص‌های 10 گانه مورفولوژیک تاثیرگذار بر تهویه طبیعی، نشان از آن دارد که اعمال این شاخص‌ها در توسعه‌های شهری مبتنی بر تهویه ممکن است در تقابل با برخی از دستورالعمل‌های عام توسعه‌ای سایر رویکردهای شهری قرار گیرد. اختلافات ماهوی میان راهبردهای کلان رویکردهایی چون توسعه پایدار، شهر فشرده و ... با راهکارهای مدنظر در توسعه شهری مبتنی بر تهویه طبیعی، از جمله این تفاوت‌هاست؛ که تدقیق و تلفیق راهکارهای چندوجهی را با توجه به زمینه اقدام ضروری می‌نماید.

urban ventilation conceptualization: explaining conceptual models and identification of measurement indicators

background: the issue of air pollution and the decline in the metropolitans’ air quality over the next 30 years will be one of the most catastrophic challenges and the leading cause of premature death worldwide. it seems that along with the booming growth of the urban population, physical changes which have been resulted from the use of traditional approaches in urban planning and design, have led to a decline in urban air quality.objectives: by a comprehensive review of natural ventilation literature, the present study aims to provide a theoretical and operational framework for conceptualization and measuring the quality of urban natural ventilation in the local level (neighborhood and block).method: being a survey- case study research, the article intends to explain the main components of the concept of urban natural ventilation, to determine the factors affecting urban natural ventilation and the dimensions affected by urban ventilation (in the local level), in order to extract the general indicators for measuring the quality of natural ventilation in urban areas.result: by presenting five effective factors on natural ventilation, and five affected areas of natural ventilation based on their scale, the conceptual model of the research which shows a comprehensive connection among the influential components has been provided. in addition, by using the goeller evaluation matrix, 35 morphological indicators which have been extracted from the literature review have been ranked, and 10 main indicators have been selected as the first priorities to assess the condition of natural ventilation in urban areas.conclusion: identifying the 10 morphological indicators, affecting natural ventilation, suggests that the application of these indicators for a ventilation-based urban development may conflict with some general development guidelines of other urban approaches such as sustainability and the compact city approach. therefore, it appears necessary to conduct multifaceted solutions based on contextual circumstances.