تبیین نقش قدرت دانش در برنامه‌ریزی فضایی با تاکید بر قدرت انضباطی و زیست قدرت

بیان مسئله: با وجود چند دهه سابقه‎ی تهیه طرح‌های توسعه شهری در کشورهای در حال توسعه و بهره‌مندی عمده از عقلانیت ابزاری در تهیه این طرح‌ها، مشاهده می‌شود که مسائل و مشکلات این شهرها از جمله سکونتگاه‌های غیررسمی، بافت فرسوده و اقتصاد شهرها نه تنها حل نشده است؛ بلکه روز به روز بر وسعت و شدت مشکلات آن ها افزوده می‌شود. بنابراین، به جای ردیابی ریشه این مسائل در نحوه‎ی تهیه و اجرای طرح‌ها، باید از دریچه‌ای دیگر به آن نگریست و به جنبه‎ پنهان و کمتر توجه شده نظریه برنامه‌ریزی، یعنی قلمروی قدرت و اعمال آن بر فرآیند برنامه‌ریزی فضایی پرداخت که عمدتاً توسط برنامه‌ریزان شهری نادیده گرفته شده است. هدف: هدف اصلی این پژوهش تبیین نقش قدرت دانش در برنامه‌ریزی فضایی با تاکید بر واکاوی دو مفهوم قدرت انضباطی و زیست قدرت است. روش:این پژوهش با اتکا به معرفت‌شناسی برساخت‌گرایی اجتماعی و روش پژوهش تحلیل گفتمان فوکویی با پیش‌فرض پذیرش گذار نظام سرمایه‌داری از امپریالیسم به امپراتوری، به واکاوی دو مقوله قدرت دانش یعنی قدرت انضباطی و زیست قدرت پرداخته است و سپس با واکاوی نقش برنامه‌ریزی فضایی، سعی در تبیین نقش قدرت دانش در برنامه‌ریزی فضایی دارد. یافته‌ها: از دیدگاه قدرت دانش فوکویی تولید فضا صرفاً برآمده از قوانین و مقررات و نظام رسمی برنامه‌ریزی فضایی نمی‌باشد و عوامل متعددی از جمله دانش و گفتمان انضباطی، نهادهای انضباطی، وضعیت استثنایی دائمی و زیست قدرت در برنامه‌ریزی فضایی موثر هستند. نتیجه گیری: نتایج پژوهش بیانگر آن است که برنامه‌ریزان فضایی در کنار رهیافت‌های برنامه‌ریزی که به‎طور مرسوم در محیط آکادمیک آموخته‌اند، باید به مباحث قدرت دانش نیز بپردازند، تا در کنار نظام رسمی برنامه‌ریزی فضایی در نظام غیررسمی نیز قابلیت کنش و اثربخشی بیشتری داشته باشند.

Explanation of the Role of Power knowledge in the Spatial Planning with Emphasis on Disciplinary Power and Bio Power

Background: In spite of existing several urban development plans in developing countries and the major use of instrumental rationality in the preparation of these plans, it can be seen that the problems of these cities, including informal settlements, dilapidated fabric and urban economy, have not been solved and got worse and worse. Therefore, instead of analyzing the process and implementation of urban development plans, the hidden aspect of urban theory, power, and the effect of that in the process of urban planning must be considered that usually is neglected by urban planners. Objectives: The main purpose of this study is to explain the role of power knowledge in the process of spatial planning by emphasis on disciplinary power and bio power. Methodology: The approach of this study is social constructionism and the research method is Foucault discourse analysis by accepting this hypothesis that capitalism is shifting from imperialism to empire. In addition, two aspect of Power knowledge such as disciplinary power and bio power are analyzed and then the role of power in the process of spatial planning from the point of view of critical urban theory is defined. Results: From a power knowledge perspective, Foucault’s production of space is not merely derived from the laws and regulations and formal process of spatial planning, and several factors, including disciplinary knowledge and discourse, disciplinary institutions, permanent exceptions, and bio power, are effective in spatial planning. Conclusion: It is necessary thaturban planners in addition to traditional urban planning approaches that they have learned in university, consider power knowledge issue in the process of urban planning to be more efficient in the informal process of urban planning.