واکاوی نقش مفاهیم رهیافت ارتباطی در فرایند طراحی شهری مورد پژوهی: پروژه‌های طراحی شهری در ایران

بیان مسئله: با ظهور رهیافت ارتباطی، دانش شهرسازی با رویکردی انتقادی به سمت جذب اندیشه­ها و نظریه­های اجتماعی، اخلاقی و مشارکتی روی آورده و به عنوان دانشی میان‌رشته‌ای که با مبارزات سیاسی و اجتماعی درگیر است معرفی می‌گردد. اما این تحولات غالباً در حیطه مباحث رویه‌ای دانش برنامه­ریزی شهری انجام پذیرفته و کمتر به شکلی صریح و در چارچوب دانش طراحی‌شهری و فرایندطراحی‌شهری مورد بحث قرار گرفته‌است. هدف: هدف شناخت مفاهیم موثر بر پیمایش فرایند طراحی‌شهری مبتنی بر رهیافت ارتباطی و بررسی میزان کاربست این مفاهیم در پروژه‌های طراحی‌شهری ایران است. روش: ابتدا به روش اسنادی و کتابخانه‌ای، جریان‌های انتقادی موثر بر رهیافت‌ارتباطی، مفاهیم اساسی این رهیافت و چگونگی کاربست آن در فرایند طراحی‌شهری در قالب چارچوب ‌ارزیابی تدقیق گردیده‌است. تدوین چارچوب ارزیابی زمینه را برای تحلیل و ارزیابی پروژه‌های منتخب در گام بعد و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی جهت‌دار فراهم می‌آورد. یافته‌ها: کاربست 87% مقوله­های رهیافت ارتباطی در پروژه‌های منتخب در وضعیت بسیار نامطلوب، و 13% در وضعیت نامطلوب قرار دارد. براین‌اساس فرایند مسئله‌یابی و مسئله‌گشایی در پروژه‌ها تنها بر جنبه‌های تکنوکراتیک فضا تمرکز نموده و نقش تعیین‌کننده مفاهیم رهیافت‌ارتباطی در چگونگی پیمایش فرایندطراحی‌شهری مغفول مانده‌است. امری که فرایند طراحی‌شهری کشور را از مردم جدا ساخته و متخصصان را به سطح ابزارهایی در دست نهاد قدرت، برای تغییر فضای‌شهری، فرو کاسته است. نتیجه­گیری: رهیافت‌ارتباطی با صورت‌بندی مجدد رابطه فضا، طراح، مردم و نهاد قدرت، علاوه بر توجه به ابعاد فنی و خلاقانه فضا، جنبه‌های انتقادی دانش شهرسازی را به فرایند طراحی شهری وارد می‌نماید. بنابراین طراحی فضا به عنوان محصول فرایندهایی تلقی می‌گردد که در آن گفتمان‌های رقیب در فرایندی مبتنی بر کنش ارتباطی، فهم خود از دایره منافعشان را به حداکثر رسانیده و با قبول خواست‌های متکثر در حوزه فضا، به پیکربندی آن در فرایندی مشارکتی و چندسطحی می پردازند.

Analysis of the Role of Communicative Approach Concepts in Urban Design Process (Case Study: Iranian Urban Design Projects)

Background: With the advent of the communicative approach, urbanism knowledge has taken a critical approach to attract social, moral, and participatory ideas and theories, and has been introduced as an interdisciplinary knowledge dealing with political and social struggles. However, these developments have often taken place in the field of urban planning knowledge and are less explicitly discussed in the context of urban design knowledge and the urban design process. Objectives: The main purpose of this study is to identify the basic concepts of communicative approach, and examine the application of these concepts in urban design projects in Iran. Methodology: In the first step, by reviewing the critical theories affecting the communicative approach, the basic concepts and it’s application in the process of urban design are set to form a conceptual framework. The developed conceptual framework provides a basis for analysis and evaluation of selected projects in the next step by using direct qualitative content analysis method. Results: 87% of communicative approach categories in selected projects are in a “Strongly Disagree situation”, and 13% are in a “Disagree situation”. Accordingly, the problemfinding and problemsolving process in projects focuses only on the technocratic aspects of space, and the decisive role of concepts of the communicative approach in how the urban design process is navigated is neglected. This is what separates the country’s urban design process from the people and degrades experts to the level of tools at the disposal of the power to change the urban space. Conclusion: The communicative approach with reformulating the relationship between space, designer, people and the institution of power, in addition paying attention to the technical and creative dimensions of space, introduces critical aspects of urban planning knowledge into the urban design process. Thus, space design is considered as the product of processes in which competing discourses maximize their understanding of interests in a process based on communicative action and accept the multiple interests in the field of space, configuring space in a participatory and multilevel process.