واکاوی جایگاه برنامه‌ریزی توسعه شهری مشارکتی و چالش‌های فراروی آن در اندیشه نهادگرا

بیان مسئله: در متون سیاست‌گذاری عمومی و برنامه‌ریزی دهه‌های اخیر، مشارکت عمومی به‌منزله‌ی یک خیر مطلق یا نوعی کنش اعتقادی رایج در نظر گرفته شده است که به‌ندرت مورد تردید و پرسش واقع می‌شود. بااین‌وجود، شواهد اندکی مبنی بر کارایی بلندمدت کاربست رهیافت‌های مشارکتی در بهبود شرایط مادی آسیب‌پذیرترین گروه‌ها یا موفقیت آن‌ها در ایجاد تغییر اجتماعی وجود دارد. درعین‌حال، ازآنجاکه مباحث مرتبط با انگاشت مشارکت به‌شدت متاثر از نظریه‌های نونهادگرایی هستند و از سوی دیگر، فرایندهای مشارکتی خود توسط قواعد تشکیل و تنظیم می‌شوند، شناسایی موانع و چالش‌های برنامه‌ریزی مشارکتی به تفکیک سطوح نهادی و قواعد نهادی موثر بر هر دسته از این موانع برای برون‌رفت از آن ضرورت می‌یابد. هدف: بررسی علل عدم دستیابی رهیافت‌های مشارکتی به اهداف نخستین آن‌ها به‌عنوان یک مشکل در کنش جمعی، از طریق ردیابی علل و عوامل رفتارهای غیرهمکارانه در فرایندهای مشارکتی منجر به شکست و تدوین چارچوب تحلیل نهادی فرایندهای مشارکتی برای به غلبه بر این مشکل. روش:پژوهش حاضر با رویکرد تبیینی اکتشافی و در چارچوب استراتژی پژوهش استفهامی، با به‌کارگیری فنون مختلفی همچون بررسی و تحلیل محتوای سیستماتیک و تحلیل کیفی استنتاجی متون به پاسخ به پرسش‌های پژوهش می‌پردازد. یافته‌ها: پس از شناسایی چالش‌های نهادی مطرح در خصوص انگاشت مشارکت در حیطه‌ی نظری با تاکید بر انتقادات محتوایی در مسیر کاربست رهیافت‌های مشارکتی و با بهره‌گیری از چارچوب توسعه و تحلیل نهادی معرفی‌شده توسط الینور استروم،‌ شناسایی قواعد نهادی هفت‌گانه‌ی تنظیم‌کننده‌ی فرایندهای مشارکتی در حیطه‌ی برنامه‌ریزی توسعه شهری و در نهایت، تبیین مدل مفهومی «چارچوب تحلیل نهادی برنامه‌ریزی توسعه شهری مشارکتی» صورت گرفته است. نتیجه ­گیری: چارچوب تحلیل معرفی‌شده در این پژوهش، در پژوهش‌های کاربردی آتی، در سه سطح عملیاتی برای تولید برآمدهای عملی برنامه‌ریزی مشارکتی، سطح سیاست‌گذاری برای تصمیم‌گیری و خط‌مشی‌گذاری در قالب محدودیت‌ها و قواعد انتخاب جمعی تاثیرگذار بر ساختار موقعیت‌های کنش برنامه‌ریزی مشارکتی و در سطح قانونی برای تعیین‌ ترکیب مشارکت‌کنندگان ذی‌صلاح سیاست‌گذاری و قواعد تعیین‌کننده در این راستا،‌ قابل توسعه و بهره‌برداری خواهد بود.

Investigating the Status of Participatory Urban Development Planning and its Challenges in the Institutionalist School of Thought

Background: In the context of public policy and planning of recent decades, public participation has been regarded as an absolute goodness or a common belief practice (common critical practice) which is rarely questioned. However, there is little evidence showed the longterm effectiveness of applicability the participatory approaches to improve the physical conditions of the most vulnerable groups or their success in creating social change. Meanwhile, as the related issues of participation concept are highly affected by neoinstitutionalism theories, and the participatory processes are formed and regulated by institutional regulations, identifying the barriers and challenges of the participatory planning in different institutional levels and the affected institutional rules of these barriers is necessary to get out of them. Objectives: Investigating the failure reasons of the participatory approaches to access their primary goals as a problem in the collective action through detecting the causes and  the factors of noncooperative behaviors in the participatory processes leading to failure, and recommending an institutional framework for the participatory processes to overcome this problem. Methodology: The present study with an explanatoryexploratory approach in the framework of interrogative research strategy, uses various techniques e.g. systematic content analysis and qualitative deductive text analysis to answer the research questions. Results: After identifying the main institutional challenges of participation in the theoretical domain, emphasizing the content critiques on the application of participatory approaches, the Institutional Analysis and Development (IAD)  framework introduced by Elinor Ostrom is used in this study to identify the sevenfold institutional rules governing participatory processes in the field of urban development planning, and finally, the conceptual model of the Institutional Analysis Framework for Participatory Urban Development is elaborated. Conclusion: The analysis framework introduced in this study would be applicable in future applied research, in three levels namely: operational level, for generating practical outcomes of participatory planning, policymaking level for decisionmaking and policy making within the constraints and rules of collective choice affecting the structure of participatory planning action situations, and expandable and operational at the legal level for determining the participants for policy making and its determining rules.