واکاوی گونه‌شناسانه عنصر گذر در بافت تاریخی شهرهای ایران مورد پژوهی بافت تاریخی شیراز

بیان مساله: گذرهای تاریخی، شبکه ای هم پیوند از راه‌هایی بوده که شاکله بافت، مقیاس و تعیّن فضایی قلمروهمگانی را در شهرهای تاریخی رقم می زده‌اند. تنّوع در فرم و کالبد گذرها، می تواند سبب تکوین نوعی از نگاه گونه شناسانه شود که در آن معیارهای گوناگونی مانند نحوه شکل گیری و طراحی، شکل، سطوح جانبی، جنس و بافت سطوح، عناصر شاخص و تناسبات فضایی مورد توجه قرار می گیرند. سازوارگی بافت های تاریخی به نحوی است که سبب می شود تنوّع گذربندی خود را به مثابه بارزترین وجه ایجاد تمایز در بافت بنمایاند، و سبب شود تا هر گذر، عاملی باشد برای ایجاد تصویری مشخص از هر محله یا زیربخش از بافت شهر تاریخی.هدف: هدف مقاله بازخوانی بارزه مندی ها و معیارهای مستتر در کالبد گذرهای تاریخی شهر شیراز، به منظور گونه شناسی تحلیلی آنهاست.روش:این مقاله به واکاوی گونه‌شناسانه گذرهای بافت تاریخی شیراز می پردازد. بدین منظور نمونه‌ای شامل بیست گذر از مهم‌ترین گذرهای بافت با پراکنش متناسب مورد تحلیل قرارگرفته، و بر اساس معیارهای مستخرج از مطالعات پیشین، و پیمایش میدانی، ویژگی‌های کالبدی هر یک از گذرها بازشناسی، تحلیل و فهرست گردیده است.یافته‌ها: در شهرهای تاریخی ایران، گذرها افزون بر اینکه عامل تشخّص قلمروهای فرهنگی و زیستی هستند، موجب ایجاد تصویری متمایز برای بخش های مختلف آن می شوند. بر این اساس تنوع فرم و محتوا در عین ویژگی های مشترکی که می توان در هر شهر برای گذرهای تاریخی متصور شد، به نوعی رخ می نمایاند و سبب ایجاد تصویری متمایز برای هر بخش از شهر می شود. ویژگی های منحصر بفردی که خود عامل بارزه مندی قلمروهای تاریخی و فرهنگی شهرهاست و فهم این ارزشمندی های مکانی و ارزش دهی دوباره به محیط های تاریخی می تواند سازوکاری برای بازخوانی فضاهای تاریخی و استفاده از آنها به عنوان الگوی بازطراحی گردد.نتیجه: نتایج نشان می دهد علیرغم بنیان مشترک گذرها به عنوان اجزاء شکل دهنده به شبکه ای همپیوند در شهر تاریخی، ویژگی های منبسط از زمینه فرهنگی، موقعیت مکانی، و کارکرد و نقش پذیری مشخص، سبب ایجاد طیفی متنوّع از گذرها با رعایت ملاحظات طراحی منجر به تکوین تباین و تداوم فضایی بوده است. این تنوّع نشان از ظرفیت بافت تاریخی در ایجاد کلّیتی متکثّر از عناصر متباین خطّی به صورت یک شبکه پویای شهری داشته است.

A Typological Exploration of the Pathways in the Historic Urban Fabric of the Iranian Cities, Case Study of the Historic Urban Fabric of Shirāz (Irān)

Background: Historical pathways have been a network of the interconnected routes that shaped the form, scale and the spatial distinctiveness of the public domain in the historic cities. The diversity of the form and physical characteristics of the pathways could lead to the development of a typological approach in which various criteria like how to form and the design, the shape, the lateral surfaces, the material and fabric of the surfaces, the indicative elements and the spatial proportions are taken into consideration.Objectives: The objective of this article is to review the characteristics and metrics of the historical pathways in Shiraz for the purpose of their analytical typology.Method: This article deals with the typological exploration ofthe historic urban fabric of Shirāz. So, a sample of twenty pathways which were of the most important ones of the urban fabrics with an appropriate dispersion has been analyzed. Using the analytical criteria derived from the previous studies and the field survey, the physical characteristics of each pathway have been recognized, analyzed and listed.Result: In the Iranian historic cities, the pathways give rise to a distinct image for its different parts. Accordingly, the variety of form and content, while sharing the same characteristics that can be conceived in each city for historic pathways, creates a distinct image for any of the city’s quarters; the unique features which characterize the historic and cultural realms of cities. Understanding of these place values and their reevaluation of historical environments can serve as a mechanism for refining historical spaces and using them as redesign patterns.Conclusion: The results showed that despite the common basis of all the pathways as the components which form an interconnected network throughout the historic city, the characteristics of each pathway stemmed from the cultural context, location, function and its specified role leads to a diverse range of pathways, observing the design considerations which make the spatial diversity and continuity tangible. This diversity perfectly demonstrates the vast capacity of the historic urban fabric to create a multiplex integrity of the distinguished linear elements, the pathways, as a dynamic urban network.