گونه‌شناسی محلات مسکونی شهر زنجان

شهر معاصر به سرعت در حال تحول و دگرگونی است. تحولاتی که بخشی از تاریخ شهرسازی کشور را تشکیل می‏دهند. ولی مستندسازی آن‏ها مورد غفلت قرار گرفته است. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل این مسئله این باشد که در هزارتوی مسائل و مشکلات شهری، مستندسازی شهری هیچ‌گاه جایگاهی در اولویت‌های پژوهشی و یا اولویت‌های اقدامات مدیریت شهری نداشته است. پژوهش حاضر تلاشی است در راستای رفع کاستی فوق. از آن‌جایی‌که مطالعه‌ی شهر به صورت کلی از توانایی بحث حاضر خارج است، تلاش شده است تا با تمرکز بر محلات مسکونی و مطالعه‌ی تحولات تاریخی آن‌ها، نسبت به گونه‌شناسی این عرصه‌های شهری و شناسایی خصوصیت‌های متمایز کننده هر گونه، از گونه‌ی دیگر، اقدام گردد. معیار به کار رفته در طبقه‌بندی گونه‌ها، مطالعات ریخت‌شناسی شهری در نظر گرفته شده است. از میان شهرهای کشور هم شهر زنجان به‌عنوان نمونه‌ی مطالعاتی انتخاب گردیده است. ابتدا در بخش چارچوب نظری به بحث پیرامون مفهوم محله و گونه‌شناسی پرداخته و جمع‌بندی مناسبی از این بحث ارائه شده است. در ادامه، با استفاده از راهبرد پژوهش کیفی و به کمک مطالعات اسنادی در خصوص سه مقطع زمانی قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی، هشت گونه‌ی اصلی شکل‌گیری/طراحی محله‌ی مسکونی در شهر زنجان شناسایی شده است. جهت مطالعه‌ی تفصیلی عرصه‌ی پژوهش نیز از هر گونه، یک نمونه محله برای مطالعه‌ی تفصیلی انتخاب شده است. در انتها نیز با کاربرد رویکرد پژوهش تاریخی و به‌وسیله‌ی مطالعه‌ی اسنادی و مصاحبه با مطلعین کلیدی به مطالعه‌ی محلات منتخب پرداخته شده و مستندات مربوط به هریک ارائه شده است. نتایج پژوهش حاضر حاکی از کاربرد مناسب مطالعات گونه‌شناسی بوده و علاوه بر مستندسازی بافت‌های مسکونی شهری در هر دوره‌ی تاریخی، روند مطالعه‌ی این بافت‌ها را به‌شکل هدف‌مندی تسهیل می‌نماید

Typology of Zanjan Residential Neighborhoods

Contemporary city is increasingly in the state of transformation. These are the developments that constitute part of our country’s history of urbanism but their documentation has been neglected. Probably, one of the main reasons is that in the labyrinth of urban problems, documentation has never enjoyed a good status in research priorities or urban management plans of actions. The present study has taken one step towards resolving this issue. As studying city as a whole is out of the scope of this study, an attempt was made to focus on neighborhoods and their historical changes to determine the typology of these urban spaces and identify their unique characteristics. The typology of Zanjan neighborhoods was studied based on the morphological dimensions of urban design. First, in the theoretical framework, the concepts of neighborhood and typology were discussed and summed up. Next, using qualitative research strategy and documentary research concerning Qajar, Pahlavi and Islamic Republic periods, eight main types of neighborhood development/design in Zanjan city were identified. In order to study the issue in detail, one sample neighborhood of each type was selected. Then, based on historical research perspective and the existing documents as well as interview with key informants, the sample neighborhoods were studied. The results of the study are indicative of the appropriate use of typological studies and along with documentation of urban residential textures, facilitate the process of studying these textures systematically.