تبیین مولفه‌های معماری داخلی مبتنی بر روشنایی غیر بصریِ هدفمند (مورد پژوهی: کلاس درس دبستان ‌های تهران)

مقدمه: روشنایی غیر بصری موضوعی است که ریشه در مطالعات علوم پزشکی دارد و اهمیت بهره‌گیری از آن در سال‌های اخیر در حوزه بین‌المللی معماری، مطرح و روبه‌رشد است. اما بررسی‌های اولیه نشانگر شناخت اندک از این موضوع در مطالعات معماری داخل کشور است. هدف این تحقیق تبیین مولفه‌های روشنایی غیر بصری  و بهره گیری از برخی عوامل آن در معماری است. مرور محتوایی بر مبانی نظری نشان می‌دهد پارامترهای طیف، شدت، زمانبندی، مدت زمان، جهت و سابقه نور برای اثربخشی در روشنایی غیر بصری  بسیار متفاوت از روشنایی شناخته شده بصری است.روش تحقیق: این پژوهش نخست با مطالعه ای کتابخانه ای و مروری محتوایی بر پیشینه موضوع و مبانی نظری موجود، عوامل موثر طراحی بر روشنایی غیر بصری  را شناسایی و سپس در بین این عوامل، اثر رنگ سطوح داخلی را در مدل کلاس درس با شبیه‌سازی توسط نرم‌افزار آلفا (پلاگین راینو برای تحلیل‌های روشنایی غیر بصری ) بررسی کرده است. همچنین در این پژوهش، عوامل جهت دید و فاصله از پنجره در آزمایشی میدانی در یک کلاس درس با اندازه گیری توسط دستگاه اسپکترومتر (طیف‌سنج) ارزیابی شد. در پایان، اثر این عوامل توسط برخی از شاخص‌های روشنایی غیر بصری  نظیر روشنایی معادل ملانوپیک eml)، روشنایی نور روز معادل ملانوپیک  و محرک سیرکادین) اندازه گیری شد.نتایج و بحث: در بین مولفه‌های تحقیق بررسی بر روی رنگ سطوح، جهت دید و فاصله ناظر از پنجره نشان می‌دهند رنگ‌های زرد و سبز با وجود تولید روشنایی بصری لازم برای 100% نقاط مورد مطالعه در فضا، در ایجاد برخی شاخص‌های روشنایی غیر بصری  کافی برای تمام فضا ناکارآمدند (تامین eml استاندارد برای 90% و 81% فضا توسط رنگ سبز و زرد). رنگ آبی نیز روشنایی بصری و eml لازم را به ترتیب برای حدودا 72% و 96% از نقاط مورد بررسی در فضا تامین می‌کند که در ایجاد روشنایی بصری کافی پایین‌ترین عملکرد را دارد، اما در تامین eml در نقاط منتخب مورد مطالعه نسبت به سبز و زرد قابلیت بهتری دارد. رنگ سفید با تامین 100% روشنایی بصری و غیر بصری  مناسب‌ترین انتخاب است. همچنین در میزان روشنایی غیر بصری  دریافتی ناظر در جهت دید رو به پنجره نسبت به جهت دید رو به تخته اختلاف قابل‌ توجهی وجود دارد. جهت دید رو به پنجره و نزدیک به پنجره دریافت بیشتری از اثرات غیر بصری  نور دارند که در صورت استفاده از پنجره‌های جنوبی لازم است ملاحظات خیرگی لحاظ شود.نتیجه گیری: در مجموع، نتایج به دست آمده اهمیت نقش عوامل بررسی شده در میزان اثرات غیر بصری نور را نشان می دهند.