شناسایی و اولویت‌ بندی کیفیات محیطی موثر بر جنبه های تکاملی کودکان 6 تا 12 سال در فضای شهری (مورد پژوهی: محله دارآباد تهران)

مقدمه: به سبب رابطه‌ دوسویه میان ویژگی ‌های محیط شهری و فرایند ادراک، در طراحی محیط کودکان باید به جنبه‌های مختلف تکامل کودک و نیازهای مرتبط با آن و نقش فضای ‌شهری در شکل‌ گیری رفتارهای تامین‌کننده این نیازها، پرداخته شود. اما باوجود اهمیت تاثیر کیفیات‌ محیطی بر جنبه‌های گوناگون تکامل کودکان، مطالعاتی که به ارزیابی دیدگاه کودکان به ‌عنوان استفاده‌کنندگان از فضای شهری پرداخته باشد، کمتر انجام شده است. پژوهش حاضر تلاشی برای شناسایی کیفیات محیطی موثر بر جنبه های تکاملی کودکان در فضای شهری و اولویت بندی آن بر اساس گروه های سنی و جنسی است.روش تحقیق: بر این ‌اساس با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی جنبه های تکاملی کودکان 6 تا 12 سال به عنوان جامعه هدف، و معیارها و شاخص‌های موثر بر آن در فضای شهری در قالب چارچوب ‌ارزیابی تدقیق شده ‌است. چارچوب ارزیابی پیشنهادی، زمینه را برای تحلیل توقعات کودکان از فضای شهری و اولویت‌بندی معیارهای پیشنهادی، مبتنی بر خواست آنان، در نرم‌افزار spss 26 و با استفاده از آزمون فریدمن فراهم می‌آورد.نتایج و بحث: یافته‌های پژوهش نشان می دهد معیارهای امن بودن فضا، اختلاط و زندگی جمعی، پیچیدگی، خوانایی، حس تعلق، گوناگونی، نفوذپذیری، انسجام، غنای حسی، فرهنگ و هویت جمعی، پیوند با طبیعت و انعطاف‌پذیری به ترتیب از بیشترین اولویت در میان کودکان برخوردار است. تحلیل اولویت‌ها بر اساس دو گروه سنی 6-8 سال (اواسط کودکی) و 9-11 سال (اواخر کودکی) نشان ‌می‌دهد تفاوت معناداری میان اولویت‌بندی معیارها در این دو گروه وجود ندارد و تفاوت‌های اندک موجود نیز بر اساس تفاوت‌های جزئی در نیازهای دو گروه سنی موردنظر قابل توجیه است. در اولویت‌بندی مبتنی بر گروه‌های جنسی، تفاوت در اولویت‌بندی میان دختران و پسران، برخواسته از تفاوت‌های جنسیتی میان آنان است. این تفاوت‌های جنسیتی نمود بارزی در ادراک سه‌بعدی، تجسم فضایی، جهت‌یابی در محیط، نوع خوانایی و ضرورت امن بودن محیط پیدا ‌می‌کند؛ بنابراین جنسیت را ‌می‌توان به ‌عنوان اصلی‌ترین دلیل تفاوت‌های ادراکی در فضای شهری به شمار آورد که البته هم برای دختران و هم برای پسران به ‌صورت اکتسابی قابل ‌تغییر است.نتیجه گیری: براین اساس وجود تفاوت‌های ادراکی و به‌ تبع آن رفتاری میان کودکان، نه‌ فقط به دلیل تفاوت‌‌های زیست شناسی بلکه به دلیل تفاوت‌‌های جنسیتی، مبتنی بر شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه‌ای که در آن کودک زندگی و کسب تجربه می‌کند، قابل توضیح و تفسیر است.