رویکردی نقادانه بر تحلیل سیلان فضا در پیکربندی مساجد معاصر تهران

محوریت فضا و جایگاه مثبت آن در برابر توده و حجم، وجه شاخص معماری ایرانی است و در این راستا انبساط فضا، تسلسل و سیلان آن از جمله کیفیات ویژه و بنیادین در ساختار فضایی مساجد ایران به حساب می‌آید که مدت‌هاست در راه و روال شکل‌یابی طرح‌های معاصر رنگ باخته و یا با تعریف و معنایی مغایر بروز یافته است. هدف تحقیق حاضر، طرح نگرشی پرسشگرانه و نقادانه بر کیفیت سیلان فضا در مساجد معاصر تهران است. بر این مبنا پژوهش حاضر اقدام به بررسی موضوع در پانزده نمونه از مساجد متداول در مقیاس محلی و قیاس با یکدیگر نموده و از تکنیک نحو فضا و ترسیم و تفسیر نمودارهای توجیهی و محیط نرم‌افزارهای ucl depthmap و agraph بهره برده است. راهبرد تحقیق شامل دو وجه کمی و کیفی است. به‌طوری‌که شاخص‌های سیلان فضایی از طریق بررسی ادبیات تحقیق به روش تحلیلی توصیفی استنتاج شد و پس از بررسی و گزینش شاخص‌های مرتبط با موضوع در نظریه نحو فضا، فرآیند تحلیل به روش استدلالی قیاسی و منطقی پی گرفته شد. گردآوری داده‌ها نیز بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و برداشت‌های میدانی انجام شد. به‌ این‌ترتیب با استفاده از خروجی شاخص‌هایی چون عمق، اتصال، تعداد فضا، همپیوندی، قابلیت بصری و فضای محوری، موضوع سیالیت در سه زیربخش در نمونه‌های مطالعاتی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که نحوه پیکربندی پلان و عناصر فضایی باز و نیمه‌باز در مساجد معاصر تهران، کیفیت سیلان فضایی در سلسله‌مراتب بصری- حرکتی را تحت تاثیر قرار داده که شناخت نتایج مثبت و منفی آن به تصحیح فضایی عملکردی طرح‌های معاصر یاری خواهد رساند.

a critical approach to the fluidity in space analysis in the configuration of contemporary mosques in tehran

relying on the importance of addressing this feature and the continuation of negligence in the current technique of creating space in mosques, the purpose of this study is to design a questioning and critical approach to the quality of space fluidity in contemporary mosques in tehran. based on this, the present study investigates the issue in fifteen examples of common mosques on a local scale and in comparison, with each other in the form of three sub-sections of spatial expansion, sequence and continuity of space. this paper has used the technique of space syntax and drawing and interpreting graphs and ucl depthmap and agraph software to advance the analysis. the research strategy includes both quantitative and qualitative aspects. so that the spatial fluidity indices were inferred by examining the research literature by descriptive analytical method. after reviewing and selecting the relevant indicators in the theory of space syntax, the analysis process was followed by deductive and logical reasoning. data collection was also based on library studies and field surveys. thus, using the output of indicators such as depth, connection, number of spaces, integration, visibility and isovist, the issue of fluidity was evaluated in three subsections in the study samples. the results of the study indicated that the way of plan configuration, open and semi-open spaces in contemporary mosques of tehran affected the fluidity of space in the visual- dynamic hierarchy. recognizing its positive and negative results will help to correct the function and space of contemporary designs.