بررسی ابعاد فلسفی و عرفانی عناصر چهارگانه در عمارت‌ های کوشکی عصر صفوی

بیان مساله: مساله اصلی نوشتار حاضر، بررسی ارتباط فلسفی و عرفانی میان عناصر چهارگانه و معماریِ عمارت های کوشکی عصر صفوی است که به عنوان بررسیِ موردی به عمارت هشت بهشت اصفهان توجه بیشتری شده است. معمارانِ عصر صفوی در طراحی های خود به مفاهیم عرفانی، بخصوص آن دسته از مفاهیمی که در اندیشه ی فلاسفه ی مسلمان، مانند ملاصدرا راه یافته بود توجه داشتند و در آراء فلسفی نیز، اندیشه ی آن ها بیشتر به آراء امپدکلس شباهت دارد. فلاسفه ی مسلمان و به تبع آن ها معمارانِ ایرانی نیز، مانند امپدکلس بر آن بودند که عناصر چهارگانه توسط قدرتی دیگر تحت نظم و از هم پاشیدگی درخواهند آمد. اما نقطه ی اختلاف آن ها با آراء امپدکلس در این است که معتقدند که وجود این عناصر از قدرتی بالاتر نشات گرفته است و در واقع وجودِ تمامی موجودات، اعم از بسیط و مرکب از وجودِ مطلق یا خداوند است؛ دیگر اینکه معمارن، با توجه به مفاهیمِ عرفانی ای هم چون سلسله مراتب به خصوص سفرهای چهارگانه، برای عناصر نیز، سلسله مراتب قائل بودند؛ چنان که برای حفظ ارتباط منظرِ درون و بیرون، به دقت این سلسله مراتب را نشان داده اند.سوال تحقیق: چه تبیینی از ارتباط فلسفی و عرفانی میان عناصر چهارگانه و معماریِ عمارت های کوشکی عصر صفوی می توان داشت؟اهداف تحقیق: بررسی ارتباط فلسفی و عرفانی میان عناصر چهارگانه و معماریِ عمارت های کوشکی عصر صفوی است که به عنوان بررسیِ موردی به عمارت هشت بهشت اصفهان توجه بیشتری شده است.روش تحقیق: روش تحقیق در این پژوهش بر اساس تحقیقات در ابعاد کوچک به صورت میدانی و کتابخانه ای است.مهم ترین یافته ها و نتیجه گیری تحقیق: معماران ایرانی در تمامی دوران، در طراحیِ پلان های خود به واسطه ی نقوش چلیپایی، تحت تاثیر عناصر چهارگانه بودند. این امر سبب شد که از جایگاه و مفهوم عناصر چهارگانه غافل مانده و با احداث بناها بر مبنای این نقوش، پلانی غیر از الگوهای چلیپایی را در نظر نداشته باشند. به این معنا که ما با مشاهده و کنکاش در این آثار نمی توانیم آنچه را که گویی در اندیشه ی معماران وجود داشته است دریابیم. به عنوان نمونه ما نمی توانیم در طراحی های آن ها سلسله مراتب و یا نقش عناصر چهارگانه به عنوان برسازنده های جهان تحت القمر را مشاهده نماییم. اما در خصوص سلسله مراتب و شدت و ضعفِ وجودیِ هر عنصر در طراحیِ باغ ها و کوشک های آن، تقریباً نهایت ذوق و قریحه قابل استنباط است.