نقش طرح‌واره‌های ذهنی در شکل‌گیری الگوی مسکن سنتی مراغه

بیان مساله: در دهه‌های اخیر با گسست معماری ایرانی از ویژگی‌های بستر فرهنگی، محیطی و تاریخی خود و هم‌نوایی با رویه جاری در دنیای معاصر، موجب تقلیل انسان به‌مراتب مادی وجود او شده است. این امر زمینه تنزل معماری به ساخت مایه و سرپناه را فراهم آورده است و به‌تبع آن، طرح‌واره‌های ذهنی ساکنان نیز از محیط‌های مسکونی دچار تغییرات شده است.سوال تحقیق: این نوشتار در پی پاسخگویی به این سوال است که کدام طرح‌واره‌های ذهنی در شکل‌گیری الگوی مسکن سنتی شهر مراغه تاثیرگذار بوده‌اند؟ و کدام یک از طرح‌واره‌ها بیشترین تاثیرگذاری را در شکل‌گیری این الگو داشته‌اند؟اهداف تحقیق: ارتباط بین طرح‌واره‌ها و نمود بیرونی آن (الگوی مسکن) به واسطه فرایندهای شناختی قابل بررسی است که ریشه در مولفه‌های فرهنگی دارد. هدف این مقاله شناسایی طرح‌واره‌های رفتاری ساکنان خانه‌های سنتی مراغه مبتنی بر فرایندهای شناختی و نقش این طرح‌واره‌ها در شکل‌گیری الگوهای مکانی مسکن سنتی شهر مراغه است. انواع طرح‌واره‌های رفتاری به واسطه فرایندهای شناختی (ادراک، شناخت، ارزیابی، احساس، رفتار) قابل شناسایی است.روش تحقیق: در گام دوم پژوهش طرح‌واره‌های مذکور با مطالعات میدانی در قالب پرسشنامه و مصاحبه با ساکنان خانه‌های سنتی از طریق آزمون آماری کلموگروف اسمیرنوف و t ارزیابی گردید و ارتباط آن‌ها با الگوهای مکانی مسکن سنتی شهر مراغه مورد بررسی قرار گرفت و سپس یافته‌ها با استفاده از استدلال منطقی در ارتباط با چهارچوب نظری مطرح در پژوهش مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و مشخص شد که کدام طرح‌واره تاثیر بیشتری در شکل‌گیری مسکن سنتی مراغه داشته است.مهم‌ترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری تحقیق: نتایج تحقیق حاکی از این است که طرح‌واره‌های بافت، احساس، نقش، حقیقت و مفهوم، استراتژی و روش، خود و شخص، به ترتیب در شکل‌گیری الگوی مسکن تاثیرگذار بوده‌اند. طرح‌واره بافت شامل زیرمولفه‌های محرمیت، طبیعت، مهمان‌نوازی و فضای شخصی با بیشترین میانگین (3/32)، اولویت اول و طرح‌واره خود و شخص شامل زیرمولفه‌های هویت و استقلال با کم‌ترین میانگین (2/65) پایین‌ترین اولویت را در شکل‌گیری مسکن سنتی مراغه دارند. دستاورد نهایی تحقیق، نشان‌ می‌دهد که میان طرح‌واره‌ها در تمام الگوهای مسکن سنتی مراغه تداوم قابل‌تاملی وجود دارد. درحالی‌که در جامعه معاصر، طرح‌واره‌ها تغییرات جهشی دارند و متناظر با این تغییرات، در الگوهای مکانی نیز شاهد دگرگونی هستیم.

The Role of Mental Schemes in the Formation of Traditional Maragheh Housing Pattern

Research Problem: In recent decades, Iranian architecture has experienced a break with its environmental, historical and cultural context. This shift toward mainstream trends in the contemporary world has brought the human aspect of Iranian architecture to its most materialistic embodiment. As a result, architecture has been reduced to its minimal essence as shelter, subsequently, affecting the inhabitants’ mental schemas of residential environments.Research Question: This article seeks to answer the following questions: What mental schemas have helped shape the traditional housing pattern of Maragheh city? And which of the schemas have had the highest impact on shaping this pattern?Research Method: The relationship between mental schemas and their external representation (that is, the housing pattern) can be examined through cognitive processes that are rooted in cultural factors. After a review of relevant literature, this paper investigates the role of mental schemas in shaping place patterns. To this end, we identified the different types of behavioral schemas through cognitive processes (perception, cognition, evaluation, emotion, behavior). Then, in the second step, we investigated these schemas through field surveys in the form of questionnaires and interviews with residents of traditional houses, and examined their relationship with traditional housing patterns in Maragheh. Traditional houses in Maragheh can be categorized into four patterns. After analyzing field data, we identified the most effective schemas in the formation of traditional housing in Maragheh.The Most Important Results and Conclusion: Our findings indicate that the following schemas have had the highest impact on the formation of the housing pattern in Maragheh in order of arrangement: Context, Emotion, Role, Fact and Concept, Strategy/Procedure and Self/Person. The Context schema with its subcomponents of privacy, nature, hospitality, and personal space received the highest mean score (3.32) as the first factor. The Emotion schema with its subcomponents of happiness and pleasure, belonging, and reactiveemotional content received a mean score of 3.26 as the second factor. The Role schema with its subcomponents of socialization and social bonding, participation, and community life received a mean score of 3.06 as the third factor. The Fact and Concept schema with its subcomponents of association and finding meaning, conceptualization, memories and lessons, operational perception and inferential perception received a mean score of 3.02 as the fourth factor. The Strategy/Procedure schema with its subcomponents of attention, cognitive mapping and decision making received a mean score of 2.85 as the fifth factor. Finally, the Self/Person schema with its subcomponents of identity and independence received the lowest mean score (2.65) as the least important factor in the formation of traditional housing pattern in Maragheh. The ultimate achievement of this research indicates that there is continuity among all schemes in traditional housing patterns. The patterns seem to have been continuous and gradual. In contemporary society, however, schemas are undergoing dramatic changes and corresponding to them, changes occur in effective schemas in spatial patterns. Therefore, in contemporary housing design, it is necessary to adjust spatial solutions to allow for the shift from the current patterns of housing to desirable cultural patterns in contemporary housing with a comprehensive understanding of mental schemas at both levels of common and ideal cultural schemas.