انسان‌شناسی فضای خانه: بازخوانی الگوی کالبدی خانه‌های پهلوی دوم آذربایجان براساس سبک‌زندگی ساکنین (مطالعۀ موردی : ملکان، بناب و مراغه)

بیان مساله: پژوهش‌های معاصر مرتبط با معماری خانه، اغلب متمرکز بر خانه‌های ممتاز دارای ارزش میراثی است و در این میان، پژوهش هایی با محور خانه‌های معمولی عامه‌ی مردم اندک است و اسنادی مکتوب از آنها وجود ندارد. همچنین پژوهش‌های موجود اغلب مطالعات کالبدی را محور شناخت خانه قرار داده اند و به تفاوت‌های رفتاری ساکنین و تغییرات ناشی از نیازهای ساکنین در طول زمان کمتر توجه شده است. در راستای چنین نیازی انسان‌شناسی فضای خانه توجه خود را به رابطه‌ی میان خانه و مردم و سبک زندگی ساکنین معطوف می‌سازد.سوال تحقیق: 1.خا‌نه‌های محدوده‌ی پژوهش، دارای چه الگوهای کالبدی مرتبط با شیوه‌ی زندگی هستند؟ 2. از دیدگاه ساکنین، سبک زندگی در این خانه‌ها در گذر زمان چگونه بوده‌است؟ 3. از منظر ساکنین چه ویژگی‌هایی موجب رضایتمندی یا عدم رضایتمندی از فضای خانه شده‌است؟اهداف تحقیق: این پژوهش قصد دارد، خانه‌های غیر فاخر در سه شهرستان استان آذربایجان شرقی را از منظر گفتگوهای مرتبط با ذهنیت مردم ساکن در آن در غالب الگوهای معماری معین به تصویر کشد. روش تحقیق: این پژوهش از رویکرد کیفی و مطالعه‌ی موردی بهره گرفته شده‌است. ابتدا مطالعات نظری پیرامون انسان شناسی فضای خانه و سبک زندگی صورت گرفته و با استدلال منطقی مولفه‌هایی بر همین اساس استخراج شده‌است. سپس، برپایه‌ی برداشت‌های میدانی و مطالعات مردم نگارانه، شامل برداشت و مصاحبه‌ی نیمه‌عمیق ساختاریافته، شیوه‌‌ی زندگی ساکنین و الگوهای معماری 14 نمونه خانه بررسی شده است.مهم‌ترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری تحقیق: سه نمونه الگوهای معماری یافت‌شده در برداشت‌میدانی طبقه‌بندی شدند: خانه حیاط کوچک نیمه‌ مستقل (1320 ه.ش. و قبل از آن)؛ خانه حیاط مستقل بزرگ (1330 - 1350ه.ش.) و خانه‌‌های حیاط‌دار با اتاق‌های تفکیک‌شده به لحاظ عملکرد (1350 - 1360 ه.ش). براساس دیدگاه ساکنین، خانه‌های متاخرتر دوره پژوهش (1350 - 1360ه.ش.) به لحاظ فرهنگی و زیستی پاسخگوی نیازهای ساکنین‌ هستند با تعمیرات کافی، از مطلوبیت مناسب برخوردارند. براساس دیدگاه ساکنین: اصلی‌ترین دلیل تدوام زیست در خانه‌ها، عامل اهمیت حسی و خاطره‌ای و رابطه با حیاط بیان شد. بیشترین تغییرات مربوط به تغییر کاربری فضایی، اضافه شدن آشپزخانه و سرویس بهداشتی به فضای داخلی خانه، همچنین ادغام فضایی بود. فضای انبار و حیاط بنا به شیوه‌ی‌معیشت (باغداری) منطقه جزو فضاهای ضروری در خانه‌هاست.

Anthropology of Domestic Space: Rereading of Architectural Patterns of Houses in Azerbaijan During 2nd Pahlavi Period according to Lifestyle of Inhabitants (Scope of Malekan, Bonab and Maragheh cities)

Research Problem: Contemporary research related to house architecture often focuses on distinguished houses with heritage values, and there are few researches focusing on ordinary public houses and sparse written documents of them exist. Also, few attentions have been paid to residents ’’behavioral differences and physical changes due to residents’’ needs over time. Threfore, anthropology of domestic space focuses on the relationship between houses and people and the lifestyle of residents.Research question: What physical patterns do houses in the research area have based on lifestyle? 2. What has been the lifestyle of these houses over the years from the residents’’ point of view? 3. From the residents’’ point of view, what characteristics have caused satisfaction or dissatisfaction with their house space?Aims of the research: This study intends to depict ordinary houses in three cities of East Azerbaijan province from the perspective of conversations related to the mentality of the inhabitants in the form of certain patterns.Research Method: This research is a qualitative approach and case study. Based on field perceptions and ethnographic studies, including semi structured interviews, residents’’ lifestyles and architectural patterns of 14 cases of houses are examined.The Most Important Results and Conclusion: Three examples of architectural patterns found in the field survey were classified: semi detached small house courtyard (1320 SH and before); Large independent courtyard house (1330 1350 SH) and courtyard houses with rooms separated in terms of function (1350 1360 SH). According to the residents’’ view, the later houses of the research period (1350 1360 SH) meet the needs of the residents culturally and practically in relation with nature, and with adequate repairs, they are suitable. According to the residents, the main reason for the continuity of life in the houses was the factor of sense of space and memory importance and relationship with the yard. Most of the alternations were related to usage change, the addition of the kitchen and bathroom to the interior of the house, as well as the integration of departed space. Warehouse and yard space is one of the essential spaces in houses according to the lifestyle (gardening) of the region.