بهره‌گیری از غنای حسی در تداعی مفهوم توحید در مساجد ایران

بیان مساله: هنر و فرهنگ اثر متقابلی بر یکدیگر دارند. هنرمندان ایرانی با تاثیرپذیری از ابعاد معنوی اسلامی و با استفاده از فنون و آرایه‌ها، توانسته‌اند عقاید مذهبی خود را در قالب اثر معماری بازتاب دهند. در این میان، مفهوم توحید به عنوان یک اصل اساسی در اسلام، از جمله مفاهیم مورد استفاده در آثار معماران اسلامی ایرانی می‌باشد که با استفاده از عناصر متنوعی همچون گنبد، محراب، نور و ... تجلی یافته است.سوال تحقیق: در معماری مساجد ایران، به چه میزان به بهره‌گیری از غنای حسی توجه شده است؟ در معماری مساجدی که به عنوان نمونه انتخاب شده‌اند، نقش غنای حسی در پدیداری و تبلور توحید چگونه می‌باشد؟اهداف تحقیق: پژوهش حاضر به سنجش میزان بهره‌گیری از غنای حسی، در راستای ادراک مفهوم توحید در شش مسجد شاخص در ناحیه‌ی مرکزی ایران به عنوان نمونه، پرداخته است.روش تحقیق: روش پژوهش حاضر توصیفی_پیمایشی بوده و نخست با استفاده از اسناد کتابخانه‌ای، مولفه‌های توحید و غنای حسی از منابع استخراج شده و مولفه‌های مهم و شاخص (در حوزه‌ی غنای حسی و ارتباط آن‌ با مولفه‌های توحید) به روش دلفی غربالگری گردید. سپس با استفاده از مشاهدات دقیق میدانی در مساجد انتخابی، وجود یا عدم وجود هر یک از مولفه‌های غنای حسی و توحید و زیرمولفه‌های مرتبط دو متغیر که به روش دلفی در قالب یک جدول تثبیت شدند، مورد تحلیل واقع شده و بر این اساس میزان برخورداری مساجد از مولفه‌های مورد بررسی، بدست آمد.مهم‌ترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری تحقیق: بر اساس نتایج بدست آمده، مساجد امام اصفهان و آقابزرگ کاشان، دارای بیشترین تعداد مولفه‌های غنای حسی، مساجد امام اصفهان و جامع یزد دارای بیشترین تعداد مولفه‌های توحید و مسجد شیخ لطف‌الله کمترین مولفه‌های توحید و غنای حسی را از میان شش مسجد مورد بررسی داشتهاند. بر اساس میزان برخورداری از مولفه‌های غنای حسی و توحید در مساجد امام اصفهان و شیخ لطف‌الله، می‌توان نتیجه گرفت که بهره‌گیری هرچه بیشتر مولفه‌های غنای حسی در این ابنیه، می‌تواند یکی از عوامل موثر در افزایش تداعی مفهوم توحید در آن‌ها باشد؛ که این موضوع، خود ارتباط مستقیم غنای حسی و تداعی مفهوم توحید را در این مساجد خاطر نشان می‌شود. همچنین به‌دلیل عدم تطابق جایگاه مسجد جامع یزد در میزان برخورداری از مولفه‌های توحید و مولفه‌های غنای حسی (در میان مساجد انتخابی به‌طور نسبی، بالا بودن میزان مولفه‌های توحید و پایین بودن مولفه‌های غنای حسی در این مسجد) می‌توان به وجود عوامل دیگری علاوه‌بر غنای حسی، در تداعی مفهوم توحید پی‌برد.

The Use Of Sensory Richness In Associating The Concept Of Monotheism In Iranian Mosques

Research Problem: Art and culture interact with each other. Iranian artists Influenced by Islamic spiritual dimensions and using techniques and arrays, have been able to reflect their religious beliefs in the form of architecture. By receiving the symbolic concepts in the elements used in the architectural works of the past, it is possible to know the thoughts and ideas and as a result, the culture and worldview of the architects of that period. The concept of monotheism as a basic principle in Islam is one of the concepts used in the works of IslamicIranian architects, which has been manifested by using various elements such as dome, altar, light, etc.Research Question: The present study seeks to answer the following two main questions: how much attention has been paid to the use of sensory richness, In the architecture of Iranian mosques? What is the role of sensory richness in the emergence and crystallization of monotheism in the architecture of selected mosques?Objectives of the research: This study was conducted to Measuring the rate of utilization of sensory richness In order to understand the concept of monotheism in six major mosques in the central region of Iran as an example.Research Method: The present research method is descriptivesurvey and first by using library resources, the components of monotheism and sensory richness are extracted from the sources and important and index components (in the field of sensory richness and its relationship with the components of monotheism) by Delphi method was refined. The second step is a survey research, So by using detailed field observations in selected mosques, the presence or absence of each of the components of sensory richness and monotheism and the related subcomponents of the two variables, which were fixed by Delphi method in the form of a table, were analyzed and Based on this, the amount of use of the studied components in these mosques was obtained.The Most Important Results and Conclusion: Based on the results obtained, Imam Mosques of Isfahan and Aghabzorg Kashan have the highest number of components of sensory richness, Imam Mosques of Isfahan and Yazd Grand Mosque have the highest number of components of monotheism and Sheikh Lotfollah Mosque has the lowest components of monotheism and sensory richness among the six mosques surveyed. Based on the amount of sensory richness components and monotheism in the mosques of Imam Isfahan and Sheikh Lotfollah, it can be concluded that using more components of sensory richness in these buildings can be one of the effective factors in increasing the association of the concept of monotheism in them. This issue shows the direct connection between the sensory richness and the association of the concept of monotheism in these mosques. Also, because of the mismatch of the position of Yazd Grand Mosque in the amount of monotheism and sensory richness components (Relatively among the selected mosques, the high level of components of monotheism and the low level of sensory richness components in this mosque), in addition to sensory richness, can be understood other factors in the crystallization of the concept of monotheism