مطالعه کیفی ترجیحات بصری زیبایی‌شناسانه بناهای گنبددار از نگاه دانشجویان هنر و غیرهنر

بناهای گنبددار از‌جمله عناصر بصری مهم در چشم‌انداز عمومی شهرها محسوب می‌شوند. هدف از پژوهش حاضر شناسایی عوامل مطلوبیت زیبایی‌شناختی مکعب یا هشت‌وجهی گنبدپوش از نگاه دانشجویان در دو گروه رشته‌های هنری و غیرهنری است و سعی دارد به این پرسش پاسخ دهد که چه عواملی در ترجیحات افراد برای فرم این بناها نقش دارد؟ داده‌های این پژوهش، با استفاده از روش طبقه‌بندی کیفیت بصری و همچنین مصاحبه نیمه‌‌ساختاریافته و با مشارکت 46 نفر از دانشجویان دانشگاه‌های تبریز و هنر اسلامی تبریز جمع‌آوری شد. برای تهیه محرک‌های بصری ابتدا 16 گنبدخانه شاخص از میان آرامگاه‌های تاریخی ایران انتخاب و فرم کلی آن‌ها بر اساس ساختار سه‌بخشی گنبد، ساقه و پایه، با استفاده از نرم‌افزار اتوکد شبیه‌سازی گردید. نمایه‌ها در دسته‌های چهارتایی به مشارکت‌کنندگان ارائه و خواسته شد تا پس از مرتب‌سازی در دو مرحله، دلایل ترجیح خود را برای بناهای برتر به ترتیب اولویت بیان نمایند. تحلیل داده‌های حاصل از مصاحبه‌ها با استفاده از روش کیفی تحلیل مضمون انجام شد. هشت مضمون اصلی و 27 مضمون فرعی استخراج و در قالب چهار مفهوم کلی شامل غنای بصری،‌ اندازه و تناسبات، سادگی و سبْک بنا (آشنایی و تازگی) طبقه‌بندی گردید. چندوجهی بودن پایه بنا یکی از مهم‌ترین عوامل شناسایی‌شده در مطلوبیت فرم بنای گنبددار بود که بر اساس نظرات ابرازشده موجب تنوع، گستردگی دید و القای حرکت پیرامونی می‌شود. همچنین متناسب بودن اجزا از نظر اندازه نقش مهمی در ترجیحات دانشجویان داشت. با این‌که سه انتخاب از چهار انتخابِ برتر بین دو گروه از دانشجویان مشترک بود، دانشجویان رشته‌های هنری به عوامل ‌سادگی و خلوص حجمی گرایش بیشتری نشان دادند و از سوی دیگر،‌ غنای بصری در ارتباط با ویژگی‌های ظرافت و پیچیدگی، بیشتر مورد ترجیح دانشجویان رشته‌های غیرهنری قرار گرفت. نتایج این تحقیق می‌تواند به متخصصان این حوزه در طراحی بناهای شاخص شهری از نظر پیش‌بینی عوامل ترجیحی کمک کند.

A Qualitative Study of Aesthetic Visual Preferences for Domed Buildings from the Viewpoints of Art and NonArt Students

Domed buildings and, in particular, domed squares are among the most important visual elements in the public view of the cities. Despite the importance of the domed square in Iranian architecture, there has not been much studying related to the aesthetic evaluation, through the mental approach for these buildings. Due to the fact that domed structures are associated with the historical memory and identity of the people, it is important to identify the factors that have the greatest impact on their aesthetic preferences. The purpose of this study is to identify the factors of aesthetic desirability of a domed square from the viewpoint of students in two groups of artistic and nonartistic disciplines and is trying to answer the question of “which factors contribute to the preferences of the people for the form of domed buildings?” Another question is about the impact of arts education on these preferences. The research is conducted based on a qualitative approach. The data is obtained via using Qsort technique and semistructured interviewing tool. The participants are consisted of 46 students (23 art disciplines and 23 nonart disciplines students). They were selected from students of Tabriz University and Tabriz Islamic Art University via the convenience sampling method, and the sample size was determined by data saturation. In order to provide visual stimuli, at first, 16 domed buildings (with curved domes) were selected in various shapes from the famous and historical mausoleums as mentioned in the resources related to Iranian Islamic architecture. Then, their general form that consists of three parts of the dome, the drum, and the base were simulated using AutoCAD software. The buildings’ height was considered to be the same for all of them. Visual stimuli were presented to participants in four categories. After ranking the stimuli in two stages, they were asked to give reasons for their preference for each of the four top selected buildings. Data analysis was performed using the qualitative method of thematic analysis. Eight main themes and 27 subthemes were extracted. Based on the results, the desirability of the form of domed building is clustered around four general concepts including visual richness, size and proportion, simplicity, and style of the building (related to familiarity and novelty). The motion or variety factor that appeared in the form of a polygonal base or drum versus rectangular shape have an important role in the desirability of the form. Also, good proportions were very important for most participants. They compared the three main parts of the buildings in terms of size and chose more natural and balanced proportions. Although the preferences of two groups of art and nonart students were based on almost common themes and, three of the four top choices were shared between them; art students showed a tendency toward simplicity and volumetric purity and at the other hand, the visual richness related to the features of elegance, and complexity was more preferred by nonart students. The results of this research can be helpful for designers of monuments and urban important buildings in terms of predicting preferential factors.