موسیقایی بودن ساختار در کلیدر

از آرزوهای ادبیات همواره آن بوده‌است که خود را به موسیقی نزدیک کند. در عرصه داستان‌نویسی، تلاش‌ها همواره معطوف بر ایجاد همانندی بین شعر و نثر در صُوَر خیال‌ و اغراض و موضوعات، و انواع موسیقی متداول در بطن و بافت عبارت‌ها بوده‌است. در مقایسه با شعر، داستان در به‌کارگیری هم‌زمان تک‌نوازی‌ها و گروه‌نوازی‌ها و هماهنگ‌سازی سازها و صداها و یا تغییر مداوم در آواها و نواها و رسیدن به ساحت هماهنگ سمفونی‌ها بسیار توانمند است. موسیقیِ متنِ رمان کلیدر، اثر محمود دولت‌آبادی، به وسیله عناصر و عوامل مختلف شکل گرفته‌است که شماری از آنها به اختصار چنین است: گزینش کلمات خوش‌ساخت، رعایت تناسب هجاها و واج‌ها در چینش واژه‌ها و جمله‌ها، تنوع جمله‌بندی‌ها، تاثیرپذیری از موقعیت‌ها در انتخاب کلمات و ساختار جملات، تغییر مداوم در لحن بیان و ریتم روایت در آغاز فصل‌ها، تنوع در توزیع و ترکیب شیوه‌های بیان، رعایت ملازمات مرتبط با نوع ادبی، همسویی نثر و روایت با جهان‌نگری هنری، همنوایی اطناب‌ها و ایجازها با آهنگ روایت، پیوند مستقیم انواع پیرنگ با آهنگ روایت، هارمونی مضاعف با تیپ‌ها و طبقات، و نیز هماهنگی اجزای فرعی با ارکان اصلی در شکل‌دهی به موسیقی متن.