شیخ احمد جام و افسانه کرامات

شیخ احمد جام ازجمله عارفانی است که پیوند شخصیّت و زندگی وی با کرامات سبب شده است که چهره حقیقی و اندیشه وی در لایه‌هایی از خرافات و هاله‌ای از ابهام باقی بماند. علاوه‌بر این، کرامات منسوب به او موجب نوعی تناقض شخصیتی و اندیشه‌ای در وجودش شده است، چنان‌که فاصله شیخِ جامِ تصویرشده در مقامات ژنده‌پیل تا شیخِ پدیدارشده در آیینه آثار او، همان فاصله افسانه تا حقیقت است. این معمّاها و تناقضات در قلمرو شخصیت و اندیشه شیخ، وی را به یکی از بحثانگیزترین چهره‌های تاریخ عرفان و تصوّف مبدّل کرده است. در این مقاله ابتدا با ذکر مقدماتی در تعریف کرامات و اثبات آن، به سیر کرامت‌سازی برای مشایخ صوفیه، از جمله شیخ احمد جام، پرداخته‌ایم. سپس با ارایه دلایل و شواهدی، ضمن نشان دادن برخی از کرامات شگفت‌آور مقامات ژنده‌پیل و بررسی صحّت و سقم آنها کوشیده‌ایم به شخصیّت و اندیشه‌های اصیل و غیر‌افسانه‌ای شیخ جام بیشتر نزدیک شویم.