بررسی‌ و تبیین وجودی ‌و کارکردی ‌قوّه متخیله در فلسفۀ اسلامی‌

متخیله، قوّه‌ای ‌است که ترکیب و تفصیل در صور و معانی‌حسی، خیالی، وهمی‌و عقلی ‌را انجام می‌دهد. فلاسفۀ مسلمان در مورد این قوّه دو رویکرد متفاوت در پیش گرفته‌اند. برخی‌به تقلیل و حتی ‌انکار آن معتقدند و برخی ‌دیگر نیز وجود آن را پذیرفته‌اند. فلاسفۀ معتقد به وجود این قوۀ، بیشتر دو گونه کارکرد را به آن نسبت داده‌اند. کارکرد نخست، ترکیب و تفصیل صور و معانی ‌مختلف است که البته بررسی‌دلایل و شواهد موجود ما را به این نتیجه می‌رساند که کارکرد یادشده، فعل خود نفس و نه قوّه‌ای ‌از قوای ‌آن می‌باشد. کارکرد دوم نیز تبدیل مفاهیم کلی ‌وحی ‌به جزئیات و محسوسات و همچنین تمثل صور عقلی‌ وحیانی‌است. با این وجود، فلاسفۀ بزرگ مسلمان از جمله ابن‌سینا و ملاصدرا با تاکید بر کارکرد حس مشترک و خیال پیامبر9 در مشاهده و ادراک صور و معانی‌جزئی ‌و محسوس وحیانی، از این کارکرد قوّۀ متخیله چشم پوشیده‌اند؛ بر خلاف آنچه برخی‌ معاصرین دربارۀ فاعلیت نفس پیامبر9 در فرایند دریافت وحی ‌مطرح می‌کنند.

existential and functional explanation and elucidation of the imaginal faculty in islamic philosophy

imagination is the faculty that performs the combination and elaboration of sensory, imaginary, illusory and intellectual forms and meanings. muslim philosophers have taken two different approaches regarding this faculty. some believe in reducing and even denying it, while others accept its existence. philosophers who believe in the existence of this faculty have mainly attributed two types of functions to it. the first function is the combination and elaboration of different forms and meanings, which, of course, the examination of the available reasons and evidence leads us to the conclusion that the mentioned function is the action of soul (nafs) itself and not one of its faculties. the second function is to transform the general concepts of revelation into details and sensible objects, as well as to ideate the intellectual revelatory forms. nevertheless, the great muslim philosophers, including ibn sīnā and mullā ṣadrā, have turned a blind eye to this function of the imagination by emphasizing the function of the prophet’s common sense and imagination in observing and perceiving partial and tangible revelatory forms and meanings, contrary to what some contemporaries bring up about the subjectivity of the prophet’s soul in the process of receiving revelation.