تبیین گستره علم امام با تکیه بر برهان حکمت بر اساس مبانی حکمت متعالیه

درک گستره علم امام، نقشی مهم در شناخت امام و جایگاه والایشان دارد.محققین از راه‌های مختلف عقلی و نقلی، مسئله علم امام را واکاویده‌اند، اما یکی از راه‌ها و براهینی که مورد غفلت قرار گرفته و می‌توان با استفاده از آن گستره علم امام را بررسی نمود، تبیین آن بر اساس برهان حکمت است. براساس دیدگاه حکمای اسلامی در حکمت متعالیه، مراتب وجودی انسان در عالم هستی از مرتبه عقل هیولانی شروع شده و به مرتبه عقل مستفاد ختم می گردد؛ در این مرتبه نفس با اتصال به عقل فعال شبیه او بلکه با او یکی می‌گردد. صور جمیع موجودات به صورت انفعالی در عقل مستفاد موجود است؛ همچنان که در عقل فعال جمیع صور موجودات به صورت فعلی وجود دارد. از منظر حکمای الهی کمال نهایی انسان رسیدن به مقام عقل مستفاد است. بر این اساس، قابلیت رسیدن به این مقام و دستیابی به علمی که دربرگیرنده همه حقایق عالم به صورت گسترده و بی‌انتهاست برای انسان موجود است. از سوی دیگر، حکمت الهی اقتضاء می کند که در عالم تکوین هیچ خلقتی، بیهوده و عبث نباشد؛ زیرا خلقت امر عبث، فعلی قبیح بوده و با حکمت خداوند مخالف است. ظرفیت تکوینی و بی‌انتهای علمی موجود در بشر اگر در هیچ فردی از افراد انسانی به فعلیت نرسد، مستلزم عبث است. پژوهش حاضر بعد از توضیح و تبیین مقدمات استدلال، نشان می‌دهد وجود چنین قابلیتی در انسان بیهوده نیست؛ زیرا دست‌کم در برخی انسان ها این قابلیت به فعلیت رسیده است. امام معصوم مصداق اتم کسانی است که به مقام عقل مستفاد رسیده و دارای علم گسترده و بی‌انتها می‌باشند.

examining the extent of imam’s knowledge based on the argument of wisdom

understanding the extent of imam’s knowledge plays an important role in understanding imam and his high status. one of the ways that has been neglected by researchers and can be used to pay attention to the extent of imam’s knowledge is the quality and quantity of this knowledge with the use of rational rules. according to the viewpoints of muslim sages, the levels of human existence in the universe start from the level of material intellect and end at the level of acquired intellect, in which the soul, by connecting to the active intellect, becomes similar to it, or rather, becomes one with it. in the acquired intellect, the forms of all beings exist passively; whereas, in the active intellect, all forms of beings exist actively. the final perfection of a human being is to reach the status of acquired intellect and he has the ability to have knowledge that includes all the truths of the world and has an infinite and unlimited extent. on the other hand, divine wisdom requires that no creation, including this creative capacity in human existence, should be useless or nullified, because a nullified creation is indecent and against divine wisdom. the present research, after explaining these preliminaries, shows that at least some human beings have reached such a status and have such knowledge. then, in the process of identifying the examples of acquired wisdom, the viewpoints of some islamic philosophers are used and the infallible ahl al bayt (a.s.), who enjoy the position of wilāya, are introduced as the perfect example of such wisdom.